ورزش باستاني و زور خانه اي 

 منش و خصلت پهلواني و جوانمردي همواره در فرهنگ ملي ايرانيان جايگاه ويژه اي داشته. و اين خصلت در ورزشهاي زورخانه اي نيز تجلي يافته است. دراين رشته ورزشي مرشد ها به طور سنتي در زورخانه ها براي ورزشكاران ضرب مي نوازند و علاوه بر اشعار فردوسي در مدح علي ( ع ) نيز مداحي مي كنند. اين ورش ملي، مذهبي و سنتي داراي آداب و روسوم و اصطلاحات خاصي است، كه فقط به ذكر آنها بسنده مي گردد مانند : ورزش باستاني، زور خانه، سردم، مرشد، پهلوان، نوچه، نوخواسته، پيش كسوت، و داراي وسايلي است مثل: ميل، تخته شنا، كباده، سنگ، لنگ، شلوار كشتي وبازو بند. ورزش باستاني دراستان همدان نيز داراي سابقه ديرينه ايست. و هميشه خاستگاه پهلوانان وارستهاي بوده است. مانند : فيله همداني، علي ميرزاي همداني، احمد كوهكش، سيد احمد بطحايي، عزت الله گودرزي، پدر پهلوان علي اصغر گودرزي، پهلوان فتحعلي، پهلوان سيد ميرزا آقا سجادي ، پهلوان حاج مهدي بكتاشي، سيد حجت تويسركاني و ... در حال حاضر شهر همدانداراي پنج زورخانه و در هر يك از شهر ستانهاي تابعه نيز، داراي يك يا دو زورخانه فعال مي باشند.

 با توجه به حضور اقوام مختلف در اين استان،پراكندگي زبان ها و لهجه هاي گوناگون در سطح استان به خوبي مشاهده مي شود؛

زبان فارسي:اغلب ساكنان مركز استان به زبان فارسي تكلم مي كنند.
زبان آذري:اغلب ساكنان شمال غرب استان،به ويژه در شمال و غرب به زبان تركي سخن مي گويند.
گويش لري ولك:ساكنان ملاير،نهاوند وسامن به اين گويش ها تكلم مي كنند.
گويش كردي:اغلب ساكنان شمال غرب و غرب استان كه در مجاورت استان هاي كرمانشاه و كردستان قرار دارند به زبان كردي صحبت مي كنند.

برخي از شعرا و بزرگان معاصر همدان
ميرزاده عشقي
سيد رضا ميرزاده عشقي فرزند حاج سيد ابوالقاسم كردستاني در سال 1273 ش در همدان به دنيا آمد.عشقي در سال 1279ش در همدان به تحصيل در مكتب خانه هاي متداول زمان پرداخت و سپس در آموزشگاه الفت و مدرسه آليانس تحصيل نمود.علاوه بر دستور زبان فارسي،زبان فرانسه را نيز به طوركامل آموخت.
ميرزاده عشقي دوسال در تركيه اقامت نمود ودر دارالفنون باب عالي استانبول فلسفه و اجتماعيات را فرا گرفت.در همان زمان به سرودن اشعاري در باب مسائل سياسي و اجتماعي روز پرداخت و چندين روزنامه همچون روزنامه قرن بيستم را تاسيس نمود.او در سال 1303 ش توسط عمال حكومت وقت به شهادت رسيد. عشقي از شاعران ملي و ميهن دوست بود كه به حق مي توان او را يكي از ستارگان فروزان شعر ونثر نمايشنامه در آسمان ادبيات مشروطيت ايران به شمارآورد.
غمام همداني
محمد يوسف زاده متخلص به غمام همداني فرزند حجت الاسلام سيد يوسف مجتهد همداني در سال 1253 ش در كربلا متولد شد.او تحصيلات ابتدايي خود را در محضر پدر به پايان رساند و سپس به اتفاق وي به همدان مراجعت نمودو به تحصيل علوم متداول زمان شامل ادبيات فارسي،عربي و فقه،اصول و فلسفه پرداخت.
غمام همداني در سال 1289 ش انجمن ادبي همدان را تاسيس نمود. وي در سوم مهرماه 1321 ش در تهران وفات يافت و در همدان به خاك سپرده شد.غمام ارادت خاصي به حافظ و اشعار وي داشت.غزليات وي پس از وفاتش توسط موسي نثري جمع آوري شد و به طبع رسيد.
مفتون همداني
سيد ميرزا فرزند سيد آقا كبريايي معروف به مفتون همداني از شاعران بنام همدان است.وي در ارديبهشت سال 1268 ش متولد و پس از فوت پدر در سايه توجهات شمس العرفا تربيت شد.اوپس از گذراندن تحصيلات ابتدايي،علوم رياضي وهيات و نجوم را در محضر "حاج عبدالحسين بالا كوچه اي"و تاريخ ادبيات و فنون شعر را نزد "مظهر همداني" آموخت.مفتون درجنگ جهاني دوم و اشغال ايران به دست قواي اشغالگر به دليل فعاليت هاي آزاديخواهانه دستگير و تبعيد وزنداني شد.پس از اين دوران از سال 1330 ش پر كارترين دوره شاعري و اوج خلاقيت اوست كه آثار ارزنده اي خلق كرد و ديوان كاملي ازمثنوي انسان كامل را فراهم آوردو در سال 1333 ش به چاپ آن همت گماشت. مفتون در سال 1334 ش بدرود حيات گفت و در جوار آرامگاه بابا طاهر به خاك سپرده شد.
ناهيد همداني
ميرزا يعقوب الستي متخلص به ناهيد در سال 1266 ش در همدان متولد شد.ناهيد از آغاز جواني از اعضاي اصلي انجمن ادبي همدان بود واز محضر استاد غمام همداني بهره مي جست و به وي ارادتي خاص داشت.او به رياست انجمن ادبي همدان نايل شد و سرانجام در سال 1343 ش در گذشت و در شهر ري به خاك سپرده شد.
داور همداني
سيد كاظم حسيني متخلص به داور در سال1300 ش در همدان متولدشد.او دوران تحصيل را در همدان گذرانيد وشعر وشاعري را در مظهر شاعر شهير آزاد همداني آموخت.اولين اثر وي در سال 1325 به نام روان الوند منتشر شد و در سال 1330 روزنامه تاريخ را منتشر كرد.افكار و انديشه هاي عارفانه او در غزل ها و قصايدش متجلي است.روحيه شوخ طبعي وطنزگويي او در غزلياتش قابل درك است.وي در تير 1371 چشم ازجهان فرو بست و در همدان مدفون گرديد.ديوان شعري از داورهمداني به جاي مانده است.
فخرالدين عراقي 
 شاعر مشهور قرن هفتم
فريدون مشيري 
 شاعر نامي معاصر
مصطفي رحماندوست 
 شاعر نامي معاصر
فخرالدين اسعد كَركاني 
 اهل روستاي كَركان ملاير و صاحب منظومه ويس و رامين
بديع الزمان همداني 
 شاعر معاصر
عبدالله طالع همداني : آهنگساز ، ترانه سرا ، خواننده و نوازنده نامي هم‌عصر عارف
مسعود شيخ : متولد ۱۳۲۶ در منطقه كولانج همدان ، نقاش ، مجسمه ساز ، مبتكر سبك نوين نقاشي ثبت شده (شيخيزم) ، از پيشكسوتان هنر معاصر ايران
پرويز پرستويي : ستاره شهير سينما متولد روستاي چارلي از بخش رزن
مسعود جعفري جوزاني : كارگردان سينما و متولد روستاي جوزان ملاير
محمود صفري روشن : استاد برجسته در هنر سفال و سراميك و مجسمه ساز متولد لالجين و ساكن مهر شهر تهران
قدير فرهادي : نوازنده زبردست تنبور متولد گنده جين
حاج عسگر عسگري : استاد سفال ساز لالجيني كه با وجود كبر سن هنوز به كار خود ادمه مي دهد
اصغر به نصر : هنرمند سفالگر لالجيني كه در زمينه ساخت انواع لعاب مهارت خاص دارد
ساير هنرمندان : سحر جعفري جوزاني ، حسين ياري ، محمدرضا كريمي صارمي ، عباس محبي ، آزيتا حاجيان ، هانيه توسلي ، مرحوم داريوش زرگري (استاد برجسته تنبك ايران ) ، استاد احمد تيموريان (از بزرگ‌ترين خوشنويسان ايران ) ، عاشيق حاج حيدر محمودي (نوازنده تواناي چگور و خواننده (موسيقي تركي محلي همدان)) ، احمد رضا درويش و محمود بهرامي .