استان قم با وسعت 11240 كيلومتر مربع، بين مدار 34 درجه و 15 دقيقه تا 35 درجه و 15 دقيقه عرض شمالي نسبت به خط استوا و 50 درجه و 30 دقيقه تا 51 درجه و 30 دقيقه طول شرقي نسبت به نصف النهار گرينويچ، در بخش مركزي ايران قرار دارد. مساحت استان قم 6/8 % درصد كل مساحت كشور است.
اين استان كه تقريباً در مركز ايران قرار دارد، از شمال به استان تهران، از شرق به استان سمنان، از جنوب به استان اصفهان و از غرب و جنوب غربي به استان مركزي محدود است.

ميزان بارش ساليانه (ميلي متر)    4/146 

ارتفاع از سطح دريا ( متر)             4/877                                        

كهك : يكي از بخشهاي استان قم است كه در جنوب اين استان قرار دارد و فاصله ي مركز بخش (كهك) تا قم 30 كيلومتر است. سابقه ي بخشداري كهك به بيش از 70 سال مي رسد و از نظر جمعيت بعد از بخش مركزي در مكان دوم قرار دارد. اين بخش داراي دو دهستان كهك و فردو و 18 روستا است. به غير از مناطق ييلاقي، وجود آثار متنوع در منطقه نشان از قدمت و پيشينه  تاريخي و فرهنگي شهر كهك دارد و هر يك عامل مهمي براي جذب گردشگران و زائران است.

جعفرآباد : جعفرآباد يكي از بخشهاي استان قم مي باشد و مركز آن شهر جعفريه در 35 كيلومتري شمال غربي قم است . اين بخش در مسير راه ارتباطي استانهاي غربي و مركزي كشور قرار دارد. از جاذبه هاي طبيعي اين بخش، روستاهاي خوش آب و هواي طغرود، دولت آباد و گلستان را مي توان نام برد.

سلفچگان :بخش سلفچگان يكي از بخشهاي قم مي باشد كه حدود 10 هزار نفر جمعيت و تا مركز شهرستان 40 كيلومتر فاصله دارد. اين بخش داراي دو دهستان راهجرد و نيزار مي باشد. بخش سلفچگان با داشتن منطقه ي ويژه ي اقتصادي و شهرك صنعتي از اهميت خاصي برخوردار است. در اين منطقه كه حدود 2 هزار هكتار وسعت دارد، بيش از 60 كارخانه و بخشهاي اقتصادي فعاليت مي كند.

قنوات : يكي از دو شهر بخش مركزي است كه در 8 كيلومتري شمال غربي شهر قم واقع شده است. يكي از مهمترين جاذبه هاي طبيعي قنوات را مي توان كوير عنوان كرد كه علاقه مندان فراواني را به سوي خود جلب مي كند.

قلعه زار بلاغ :  اين قلعه در 54 كيلومتري مسير جاده قديم قم به تهران قرار دارد و شامل محوطه وسيعي است كه بر روي يك پشته طبيعي قرار دارد ، در مركز آن قلعه سنگي ديده مي شود . اين قلعه با نقشه اي بيضي شكل با مصالح لاشه سنگ ، ملاط گچ ، گل و خشت هايي به ابعاد 12×40×40 و 9×35×35 سانتي متر احداث گرديده و بخش اصلي آن ساختماني دو اشكوبه است . ورودي آن در جبهه جنوبي قرار دارد . با توجه به مطالعات صورت گرفته برخي اين قلعه را سلوكي – اشكاني و برخي مادي مي دانند .

قلعه سام آباد : اين قلعه در جنوب شرقي قمرود در فاصله چهار تا پنج كيلومتري روستاي قمرود قرار دارد. طول و عرض قلعه 76 متر است و چهار برج در چهار گوشه آن وجود دارد . قلعه داراي يك حياط مركزي و از نوع بناهاي چهار ايواني است .

قلعه قرمز : در شمال كاروانسراي حوض سلطان ، بنايي به نام قلعه قرمز با كاربري نظامي ساخته شده است. اين بنا 112 متر عرض و 115 متر طول دارد و كاملاً مشخص است كه با شتاب ساخته شده و ناتمام مانده است .

قلعه قمرود : قمرود داراي دو قلعه كهن و جديد بود كه امروزه فقط بخش هايي از آنها برجاي مانده است . يكي از اين قلعه ها احتمالاً مربوط به دوره صفويه يا پيش از آن است. قلعه ديگر توسط مهندس الممالك براي اسكان خود ، اطرافيان و خدمه اش در جوار شرقي قلعه كهن بر پا شده بود .

قلعه گبري : قلعه گبري در روستاي جمكران و از بناهاي پيش از اسلام است و مصالح به كار رفته در آن شامل خشت و گل است .

قلعه گلي : بعد از آبادي" محمد آباد كاج " در پاي اولين تپه هاي آهكي به طرف شمال شرقي ، آثار اين قلعه قديمي مخروبه مشاهده مي شود . اين قلعه كه در كنار قلعه سنگي محمد آباد قرار دارد ، مربوط به دوره پيش از اسلام (سلسله اشكاني) است . خشت هاي قطور و بزرگ بدنه و پايه ، از تعلق ساختمان به دوران پيش از اسلام حكايت مي كند . در اطراف قلعه گلي بقاياي ظروف شكسته و كاشيهاي لعاب دار فراوان ديده مي شود .

قلعه مظفر آباد : قلعه مظفر آباد كه حدود پنج كيلومتري شرق روستاي قمرود واقع شده ، از آثار مهندس الممالك و به نام يكي از پسران اوست . قلعه داراي پنج برج است كه چهار برج در چهار گوشه آن و برج پنجم در ميانه ضلع شرقي قرار دارد . كنار در ورودي نيز حمامي ساخته بودند .

ميل علي آباد : ميل علي آباد بر روي تپه اي مشرف بر دشت كه ارتفاع آن از سطح دشت بين 70 تا 75 متر است ، واقع گرديده است . نماي ميل از سنگ لاشه و كمي قواره شده و ملاط گچ زبره مي باشد . ارتفاع موجود 35/8 متر و قطر قاعده آن 33/4 متر و پيرامون آن 65/13 متر است . شكل اين برج با ميل استوانه اي مي باشد و در درون آن تا ارتفاع 95/1 سانتيمتر با لاشه سنگ پر شده است و پس از آن به صورت مناره با پله هاي مارپيچ يا حلزوني تا پشت بام مي رفته است . قطر دروني بنا 79/1 متر و ضخامت ديوار در پايين بنا 25/1 متر و در بالاي ميل به 95 سانتيمتر مي رسد . ميل علي آباد از لحاظ سوق الجيشي در بهترين نقطه واقع گرديده به طوريكه در زمان حياط و آباداني راه هاي كاروانرو و در دوره سلجوقي اين ميل راهنماي كاروانهايي را كه از سمت كاشان به سمت قم و از آنجا به سمت ري و به عكس در حركت بودند ، را بر عهده داشته است .

ميل صفرعلي : ارتفاع ميل صفرعلي تا سطح دشت 60 تا 80 متر است . نماي ميل از سنگ لاشه و ملاط ساروج مي باشد و ميانه لاشه سنگ بدون ملاط است . ارتفاع آن 80/6 متر و قطر قاعده آن هفت متر و پيرامون آن 22 متر است . شكل برج مخروطي است و در درون آن تا ارتفاع 5 متر با لاشه سنگ پر شده است و درون آن اتاقكي مدور ايجاد شده است كه قطر آن 45/3 متر و كلفتي ديوار 70/1 متر است .

 ميل بابك : اين ميل بر فراز بلندترين رشته كوه شمالي دره قمرود و در عرب روستاي كاج و 1/5 كيلومتري ميل صفرعلي قرار دارد .

ميل سنگي روستاي چاهك : اين ميل در ارتفاع 87 متري از سطح زمينهاي اطراف واقع شده است . قدمت اين بنا به دوره ساساني مي رسد . ميل سنگي روستاي چاهك داراي پلاني مدور و پلان چليپاي دروني است . اين پلان شباهت بسيار زياد به پلان چهارطاقي هاي دوره ساساني دارد و سبك ساخت و مصالح بكار رفته در آن قابل مقايسه با چهارطاقي نويس كه در همين مسير قرار دارد مي باشد . داراي يك ورودي در سمت جنوب به عرض 20/1 و ارتفاع 60/2 متر است. بلندترين ارتفاع موجود 40/6 متر در جبهه غربي واقع شده است . قطر قاعده آن 10/5 متر و پيرامون آن 5/27 متر شكل است .

پل حوض سلطان : اين پل كه در جاده كاروان قم – تهران روي رود مسيله قرار دارد ، در سال 262 ه.ق به دستور " علي اصغرخان اتابك " به صورت يك چشمه با طاق جناغي تند و يك دهليز كوچك بنا شد. مصالح به كار رفته در طاق ، آجر است ولي بدنه و پايه پل از سنگ با ملات ساروج ساخته شده است.

پل دلاك : پل دلاك در مسير راه قديمي تهران- قم نزديك كاروانسراي دلاك ، روي رودخانه " قره سو " بنا شده و از آثار دوره صفوي است . بقاياي با شكوه كاروانسراي حسن آباد و يك چاپارخانه خشتي و دهانه هاي قوسي شكل پل دلاك كه با انحنايي روي پيچ وخم رودخانه زده شده ، در يك محدوده قرار دارد.

پل شكسته : در شرق پل دلاك در برابر گردنه اي كه به روستاي كاج مي رود ، آثار يك پل مخروبه بسيار قديمي به جاي مانده كه آن را پل شكسته مي نامند . دهانه هاي اين پل با گل مسدود شده ، از آجر ضربي است و در پايه هاي جنوبي آن آجرهاي بسيار قطوري به كار رفته كه در بناهاي دوره ساساني ديده مي شود . اين پل در معبر بسيار قديمي ساساني كه اصفهان را به ري متصل مي كرد واقع شده است.
 
پل شيرين بلاغ : يكي ديگر از پل هاي تاريخي و ارزشمند استان قم پل شيرين بلاغ است كه از دوران ساسانيان به يادگار مانده است.

پل طايقان : پل طايقان ، پلي است كه به دوره صفويه تعلق دارد.

پل طينوج : پل طينوج كه در بخش خلجستان واقع شده ، متعلق به دوره صفوي است.

پل عسگرآباد : پل عسگر آباد در سال 1262 هـ .ق به دستور " علي اصغر خان اتابك" با شش دهانه به عرض هاي متفاوت ، روي رودخانه قمرود در 21 كيلومتري شمال قم در جاده علي آباد - منظريه واقع شد . اين پل در گذشته رابط جاده قم- تهران بوده . پايه هاي پل در جهت مخالف جريان رودخانه داراي موج شكن هاي مثلثي است و مصالح پايه ها از سنگ و در طاق ها و بدنه ، آجر ، به ابعاد 5×24×24 سانتيمتر به كار رفته است.

پل علي خاني : بناي اوليه اين پل در دوره صفويه بوده و در سال 1292 ه.ق بازسازي شده است . اين پل در مركز شهر واقع شده است.

پل كاج : بقاياي اين پل كه منسوب به دوره صفويه است ، در پنج كيلومتري غرب دهكده كاج و شش كيلومتري پل و كاروانسراي دلاك ، در مسير كاروان روي قديمي ورامين – قم قرار دارد . پل كاج به طول حدود 245 متر ، حداقل داراي 13 دهانه به ابعاد مختلف است و نشانه هاي بازسازي دوره هاي مختلف تاريخي در آن ديده مي شود . پل در خط مستقيم بنا نشده و در جهت مخالف جريان رودخانه داراي انحنا است.

پل كنارگرد : اين پل در 10 كيلومتري جنوب " كنار گرد " روي رودخانه " قره سو" و هم زمان با احداث جاده قم – تهران و كاروانسراي كنارگرد بنا شد . پل داراي 12 دهانه به صورت قرينه و آب برهاي مثلثي شكل است . مصالح پايه ها از سنگ با ملات ساروج است ولي در بدنه و طاق هااز آجر با ملات گچ استفاده شده است . اين پل در زمان صفويه بنا شد.

حمام حاج عسگرخان : در بافت قديم قم ، در شمال راسته بازار ، حمام حاج عسگر خان واقع است . اين مجموعه از دو بخش حمام و چاله حوض تشكيل شده . در قسمت ورودي حمام ، كتيبه اي سنگي ديده مي شود . بر اساس اين كتيبه ، تاريخ ساخت حمام سال 1216 ه . ق ذكر شده و با اين حساب مي توان ساختمان آن را به اوايل دوره قاجاريه و حكومت فتحعلي شاه قاجار نسبت داد . فضاي اصلي حمام مربعي به ابعاد 10/11 متر است كه در مركز اين فضا ، گنبدي قرار دارد كه روي هشت ستون پنج ضلعي بر پا شده است. شرق ساختمان ، چاله حوض واقع است و چاله حوض كه به صورت نيمه مخروبه بر جاي مانده ، داراي سكويي در دور تا دور است كه با ساروج پوشيده شده است .

حمام روستاي قباد بزن : روستاي قباد بزن جزو دهستان كهك استان قم بوده و حمام روستاي قباد بزن در قسمت شمالي و منتهي اليه يكي ازمحورهاي مسكوني روستا قرار گرفته است . در امتداد شمالي اين محور؛ باغ هاي حاصلخيزي وجود دارد و نهر كوچكي از كنار اين محور عبور مي كند و منظره زيبايي را به وجود مي آورد . نوع پلان قوس ها ونحوه پوشش سقف هاي آن تاريخ بنا را به دوره قاجاريه منسوب مي كند.

حمام عشقعلي خان : از ديگر حمام هاي تاريخي استان قم كه از دوره قاجار به يادگار مانده است مي توان حمام عشقعلي خان را نام برد.

تپه صرم : تپه صرم در حدود 15 كيلومتري جنوب شرقي جاده كاشان در بخش كهك حد فاصل ميان راه روستاي خورآباد و صرم قرار دارد . اين تپه پشته اي طبيعي از رسوبات شني به طول 192، عرض 115 و ارتفاع 60/5 متر است كه نزديك محوطه استقراري شمشيرگاه قرار دارد. در سال 1376 عمليات گمانه زني(چاهي كه براي آزمايش قنات حفر مي كنند) جهت مشخص نمودن وضعيت تپه و تعيين حريم آن آغاز گرديد و تپه درسال 1378 در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيد . به علت حفاري هاي غير مجاز درسال 1379 و به منظور نجات دادن بخشي از اشيا از خطر سرقت ، طرح حفاري درسال1380 به تصويب و در تاريخ 29/11/80 به مدت 26 روز به انجام رسيد. به گورهاي زيادي برخورد شد كه اين گورها داراي ساخت وساز خشتي به صورت توده هايي گاه انبوه است و تدفين در اطراف اين توده ها انجام شده است . در اطراف متوفي تعداد زيادي اشياي سفالي ، مفرغي و گاه آهني يافت شد .گورستان تاريخي تپه صرم با قدمت 3500 – 3200 سال از مهمترين محوطه هاي عصر آهن ايران و فرهنگ سفال خاكستري ايران مركزي است .

محوطه شاد‌قلي خان : پس از شناسايي اين محوطه باستاني و كاوش هايي كه به مدت ده روز به طول انجاميد مشخص شد كه اين محوطه باستاني به هزاره چهارم پيش از ميلاد تعلق دارد و احتمالا اقوام ساكن در قلي درويش در نتيجه بالا آمدن آب قمرود حدود 1000 سال در اين محدوده زندگي كرده اند . محوطه شادقلي يكي از مهمترين اسناد سكونت انسان شش هزار سال پيش در شهر قم بود و نشان مي داد اين شهر تاريخي پيش از شكل گيري در قرن سوم هجري قمري و در كنار حرم حضرت معصومه(س) داراي سكونت بوده است.

محوطه قلي درويش : از ديگر محوطه هاي تاريخي استان قم مي توان محوطه باستاني قلي درويش را نام برد .

آب انبار البرز : اين آب انبار در بخش كهك ، شهر كهك و در كنار مسجد جامع و گورستان قديم شهر واقع است و از دوره قاجاريه به جاي مانده است . 

آب انبار پاچيان : اين آب انبار در بخش جعفريه در روستاي پاچيان قرار دارد و به دوره قاجاريه تعلق دارد .

آب انبار چهل اختران : اين آب انبار در شهر قم ، پشت بقعه چهل اختران واقع شده و از دوره قاجاريه به جاي مانده است .

آب انبار راهجرد : اين آب انبار در روستاي راهجرد از بخش خلجستان واقع شده و به دوره صفويه تعلق دارد .

آب انبار سلماسي : آب انبار سلماسي به مانند اكثر آب انبارهاي قم داراي قسمتهاي مختلفي مانند سردر ورودي ، راه پله ، بادگير و مخزن است كه به شكل مربع ساخته شده است . كتيبه اي كه به خط نستعليق سفيد رنگ وجود دارد شامل اشعاري در وصف و مدح امام حسين (ع) است و متضمن نام سازنده و تاريخ ساخت بنا در سال 1365 ه.ق كه گويا بعد از ساخت مسجد اين كتيبه اضافه شده است  مي باشد . كتيبه ديگر سردر ورودي در سمت چپ ايوان ديده مي شود در اين كتيبه با خط ثلث و نستعليق نام سازنده و تاريخ ساخت بنا در سال 1355 ه.ق ديده مي شود .

آب انبار طيب و طاهر : اين آب انبار كه در بخش مركزي واقع شده در كنار امامزاده طيب و طاهر قرار دارد و متعلق به دوره قاجاريه است .

آب انبار كاج : آب انبار كاج در بخش مركزي روستاي كاج واقع شده و از دوره قاجاريه به جاي مانده است .

آب انبار كاروانسراي صدر آباد : اين آب انبار در بخش مركزي واقع شده و در كنار كاروانسراي صدرآباد قرار دارد . بناي آب انبار به دوره صفويه و قاجاريه تعلق دارد .

آب انبار آجري كاروانسراي پاسنگان : اين آب انبار كه در كنار كاروانسراي پاسنگان واقع شده ، به دوره قاجاريه تعلق دارد.

آب انبار سنگي كاروانسراي پاسنگان : اين آب انبار نيز در كنار كاروانسراي پاسنگان قرار دارد و از دوره قاجاريه به جاي مانده است. 

آب انبار كوه سفيد : اين آب انبار در روستاي كوه سفيد از بخش مركزي واقع شده و به دوره قاجاريه تعلق دارد .

آب انبار كهك : اين آب انبار در كنار مسجد جامع شهر كهك از دوره صفويه به جاي مانده است .

آب انبار مبارك آباد : اين آب انبار در روستاي مبارك آباد بخش مركزي واقع شده و به دوره قاجاريه تعلق دارد .

غار وشنوه : در 60 كيلومتري قم در كوه اردهال چهار غار قرار دارد كه در داخل يكي از آن ها منبع عظيمي از آب وجود دارد . اين آب از شكاف كوه سرازير مي شود و به صورت چشمه فوران مي كند . اين غار يكي از جاذبه هاي بسيار ديدني استان قم به شمار مي رود . 

غار كهك : غار كهك در 30 كيلومتري جنوب شهر قم واقع و يكي از آثار طبيعي و باستاني استان قم به شمار مي رود .

درياچه نمك : اين درياچه كه در واقع بخشي از كوير نمك ايران است ، در شرق قم قرار دارد . درياچه نمك تنها در فصل زمستان داراي آب است و در فصل تابستان به جاي آب ، ورقه هاي نمك در آن جلب نظر مي كند . شكل هندسي نمك هاي پف كرده در اين درياچه به خصوص به هنگام طلوع و غروب خورشيد ، مناظر ديدني و زيبايي را براي بازديدكنندگان به تصوير مي كشد .

درياچه حوض سلطان : اين درياچه با مساحتي حدود 330 كيلومتر مربع ، در حاشيه بزرگراه قم- تهران و شمال استان قم قرار دارد . درياچه حوض سلطان شامل دو چاله جدا از هم به نام "حوض سلطان" و "حوض مرده" است كه آن دو را بيشتر حوض سلطان مي نامند . آبهايي كه به اين درياچه مي ريزد دايمي نيست و به علت عبور از طبقات نمكي ، بي نهايت شور است . اين درياچه بعد از اسلام تا حدود قرن 19 ميلادي دوره هاي خشك و مرطوب فراوان را گذرانده و با توجه به تغييرات مجراي رود مسيله يا رود شور ، به صورت درياچه و باتلاق و كوير درآمده است . از زمان صوفيه به بعد به سبب بناي سدي در بالاي پل دلاك ، كه آب رود قره چاي را به درياچه نمك هدايت مي كرد ، ارتباط بين درياچه حوض سلطان و درياچه نمك قطع يا ضعيف شده است . در سال 1262 ه.ق دو نيمه درياچه حوض سلطان به هم متصل و درياچه بزرگي را تشكيل داد .

سد پانزده خرداد : سد پانزده خرداد در مسير جاده قم – دليجان واقع شده و در سال 1373 افتتاح شد . 

سد سنجگان : بر روي رود سلفچگان از شعبات قمرود در استان احداث شده است .

سد كبار : اين بنا در 25 كيلومتري جنوب قم ، بر روي رودخانه كبار قرار گرفته و ظاهراً از آثار دوره ايلخاني (قرن 7و8 هـ .ق) است كه در دوره هاي بعد ، از جمله در دوره اخير تعمير و باز سازي شده است . علي رغم نوشته بيشتر محققان داخلي ،" والفرام كلايس" سد كبار را ، با اطمينان ، از آثار دوره صفوي مي داند . سد كبار از نمونه هاي جالب توجه سدهاي قوسي است كه طول تاج آن به 55 متر وارتفاع آن از كف رودخانه به 24 متر مي رسد . ضخامت ديواره سد در پايين10 و در بالا حدود 6 متر است .

سد مخزني امامزاده اسماعيل : يكي ديگر از سدهاي ارزشمند استان قم ، سد مخزني امامزاده اسماعيل.