استان هرمزگان داراي تاريخي با قدمت چند هزارساله است. بندرها و جزيره هاي هرمزگان در دوره هاي گوناگون پيش از اسلام از اهميت و جايگاه ويژه اي برخوردار بوده است. درياي پارس يا درياي عمان وخليج فارس امروزي كه استان هرمزگان نيز در كنار آن قرار گرفته، از كهن ترين درياهاي جهان به شمار مي رود. هر چند درباره تاريخ ديرينه خليج فارس اطلاعات زيادي در دست نيست و اطلاعات موجود فقط بر پايه گمان و يا بر بر اساس افسانه هاي قديمي و اسناد تاريخي چون تورات، كتيبه هاي ميخي و آثار بر جاي مانده از دوران باستان است، ولي با وجود و بر اساس همين منابع، ساكنين نخستين خليج فارس كه حدود ۱۰ هزار سال پيش در خليج فارس زندگي مي كردند از سه شعبه تشكيل مي شدند كه عبارتند از: «دراويدها» كه از ساكنين مكران بودند و پس از تسلط بلوچ ها بر اين ناحيه، با نژاد بلوچ ها در آميختند، دومين شعبه،سامي ها، از ساكين كرانه هاي عربستان بودند و سومين شعبه، عيلامي ها، بودند كه در منطقه خليج فارس تا نزديكي بوشهر سكونت داشتند.
براساس تحقيقات به دست آمده؛ عيلامي ها از هزاره سوم پيش از ميلاد، صدها سال بر خليج فارس و جزيره هاي استان هرمزگان، به ويژه جزيره هاي قشم، كيش، لارك، لنگه و جاسك حكم راني كرده و از آن ها به عنوان راه ارتباطي براي بازرگاني با هند غربي و دره نيل استفاده مي كردند. طبق سنگ نوشته هاي بدست آمده، درياي پارس مورد توجه اقوام ساكن در «ميان رودان» بين ا لنهرين، چون آشوريها، اكدي ها و بابلي ها بوده و آنها رفت و آمد هايي در اين منطقه داشته ا ند.
در دوره مادها و به ويژه در زمان قدرت هووخشتره، مرز جنوبي ايران تا كرانه هاي جنوبي درياي پارس امتداد داشت. در اين زمان هرمزگان تابع ساتراپ يا استان درنگيانه و بخشي از كرمان بود. در افسانه ارتيره يا ارتيتراس نوشته اگاتارخيوس آمده است: «شاهزاده اي بنام اريتره يا ارتيتراس در سواحل خليج فارس – كه البته پژوهشگراني چون احمد اقتداري هر مز كهنه دانسته اند- در حال سفر به پاسارگاد بود كه در سيل قرار مي گيرد كه در نهايت با گله و رمه هايش وارد جزيره قشم شده كه در اين دوره خالي از سكنه بوده است. اين فرد سپس مردم سواحل را به جزاير راهنمايي مي كند.»
در زمان هخامنشي، به ويژه داريوش بزرگ، ايراني ها كم كم در سواحل و آب هاي درياهاي سياه و سرخ نيز نفوذ كردند. داريوش بزرگ، دريا سالار يوناني خود، «اسكولاخ يا اسكيلاس» را مامور بررسي كناره هاي درياي پارس كرد. اسكولاخ و همراهانش تمامي جزيره ها و سواحل درياي مكران، خليج فارس، درياي سرخ و درياي باختر را در طي كردند و به آگاهي هاي ارزنده اي دست يافتند. اين سفر دريايي از نظر بازرگاني و نظامي براي ايران سودمند بود و باعث برقراري وابسته گي بازرگاني ميان هندوستان و درياي باختر گرديد.
در دوره حكومت اشكانيان؛ اين دولت پس از غلبه بر سلوكي ها، استان هرمزگان را بر قلمرو خود افزودند و از درياي پارس و بين النهرين در مقابل روميان محافظت كردند.
ههچنين استان هرمزگان در زمان ساسانيان، از مراكز مهم داد و ستد و پيوند بازرگاني به شمار مي رفت.
در سال هاي اوليه حكومت اسلامي، سواحل هر دو طرف درياي پارس، از جمله استان هرمزگان به دست مسلمانان افتاد.  ابوهوريره، از ياران پيامبر (ص) در زمان عمر- خليفه دوم - پس از تصرف بحرين و قسمت هاي غربي خليج فارس با حمله به بخش هاي شرقي خليج فارس ، تمامي درياي پارس ، بنادر و جزيره هاي خليج را تصرف و بر قلمرو مسلمانان افزود .
ديلميان نخستين دودمان ايراني بودند كه پس از غلبه اعراب بر ايران، بار ديگر بر سراسر جزيره ها، بندرها و آب هاي استان هرمزگان و ديگر نقاط خليج فارس دست يافتند.
به ترتيب در سال هاي ۳۲۳ و ۵۳۴ هـ. ق، هرمزگان، عمان و بندرها و جزيره هاي آن، توسط علي ـ عمادالدوله ـ و احمد ـ معزالدوله ـ به قلمرو آل بويه ملحق گرديدند. حكومت آل بويه، در زمان عضدالدوله گسترش يافت و در تمام مدت حكومتشان، فارس و هرمزگان در قلمرو فرمانروايي آن ها بود.
پس از فروپاشي دولت ديلميان، سلجوقيان كرمان از سال ۴۵۴ تا ۵۸۳ هـ. ق، بر منطقه خليج فارس، از جمله استان هرمزگان و عمان تسلط يافتند. در دوران سلجوقي، از سوي فرمان روايان اين خاندان، حاكماني با عنوان«اتابك» به مناطق گوناگون ره سپار مي شدند. اتابكان فارس برعمان، بحرين و جزيره هاي خليج فارس و درياي عمان دست يافتند و تا سال ۶۶۱  هـ. ق، بر فارس و هرمزگان حكومت كردند. اما در همين سال، سلجوق شاه سلغري پس از شورش عليه هلاكو خان مغول، شكست خورد و در پي اين شكست، حكومت فارس، هرمزگان و تمامي منطقه خليج فارس به دست مغول ها افتاد.
تيمور لنگ، در سال ۷۸۵ هـ. ق، پس از تصرف سيستان با حمله به شهرهاي اصفهان، فارس، بوشهر، بندرها و جزيره هاي هرمزگان، اين شهرها را نيز به قلمرو خود افزود. تيموريان، تا سال ۸۷۳ هـ. ق، كه در ايران حكومت داشتند، خراج بندرها و جزيره هاي خليج فارس و درياي عمان را دريافت مي كردند.
مابين سپري شدن حكومت ايلخانان مغول و تشكيل حكومت تيموريان، حكومت هرمزگان و خليج فارس به دست خاندان مظفريان افتاد.
در سال ۹۱۳ هـ. ق، ناوگان پرتغالي ها به فرماندهي «البوكرك» با فتح مسقط، كه در آن زمان خراج گذار امير هرمز بود، با سيف الدين از اميران هرمز، به جنگ پرداخت و با شكست وي هرمز را تابع و خراج گزار پرتغال كردند. پرتغالي ها در جزيره هاي هرمز، كيش، بحرين، قشم، نابند و ساير جزاير خليج فارس، دفتر بازرگاني و چندين دژ نظامي ساختند. پس از مرگ آلفونسو دو آلبوكرك در ذيقعده سال ۹۲۱ هـ. ق، تا روزگار شاه عباس اوّل، در سال ۹۹۶ تا سال ۱۰۳۸ هـ. ق، حكومت پرتغال در درياي پارس از قدرت زيادي برخوردار بود و در اين مدت مراكز بازرگاني درياي عمان و خليج فارس يعني: كيش، چابهار، هرمز، مسقط، بحرين، قشم، جاسك به علت ناكارآمدي آنان رو به ويراني نهاد.
در دوران صفويه، در سال ۹۹۶ هـ. ق، شاه عباس اوّل صفوي، پس از جنگ با عثماني ها تصميم به آزاد ساختن جزيره هاي درياي پارس و بيرون راندن پرتغالي ها گرفت. در پي اين تصميم، شاه عباس، نه تنها توانست بحرين را آزاد سازد، بلكه جزيره هاي هرمز، كيش، قشم، بندرهاي جاسك، چابهار و لنگه را از پرتغالي پس گرفت.
با روي كار آمدن حكومت افشاريه؛ نادرشاه افشار، در سال ۱۱۴۶ هـ. ق، توانست با بيرون راندن افغان ها از ايران بر تمامي كرانه ها و جزيره هاي شمالي و جنوبي خليج فارس چيره شد. اما پس از مرگ نادر شاه، شورشي سراسر كشور را فرا گرفت و در گوشه و كنار سرزمين، مدعياني براي حكومت پيدا شد. ولي سرانجام در سال ۱۱۷۹ هـ. ق، كريم خان زند با سركوب مخالفان و مدعيان حكومت، بر سراسر فارس، جزيره ها و بندر هاي خليج فارس و در واقع سراسر ايران، دست يافت و كارهاي نيمه تمام نادر شاه را دنبال كرده و به پايان رسانيد.
خليج فارس بعد از جنگ جهاني اول، نه تنها به عنوان يك معبر دريايي تجاري بسيارمهم، بلكه به عنوان بزرگ‌ترين كانون نفت و منبع مهم رشد صنايع، اهميت اقتصادي و استراتژيكي فراواني يافت، به طوري كه كليه طرف هاي تجاري خارجي ايران به ويژه انگليس با تلاش فروان سعي مي كردند حضور فيزيكي خود را در خليج فارس حفظ كنند. موقعيت استراتژيكي استان هرمزگان، در دهه‌هاي بعدي نيز توجه ويژه به اين منطقه را براي دولت ها و كشورهاي خارجي الزامي مي ساخت.
در تقسيمات فعلي كشوري شهر بندرعباس مركز استان هرمزگان است. اين شهر يكي از مهم ترين مراكز استراتژيكي و تجاري ايران در جوار خليج فارس و درياي عمان است . بارانداز شهيد رجايي ، اسكلة عظيمي است كه بخش وسيعي از مبادلة كالاهاي تجاري بين ايران و ديگر كشورها از طريق آن صورت مي گيرد. بندر عباس از طريق راه‎هاي دريايي، راه آهن، جاده هاي ترانزيتي درجة يك و از طريق هوا به كلية مناطق داخلي و ديگر كشورهاي جهان مرتبط است.
تنگة هرمز، يكي از حساس ترين و حياتي ترين گذرگاه هاي آبي عصر حاضر، در قلمرو سياسي اين استان قرار دارد. اين تنگة هلالي شكل ۱۸۷ كيلومتر طول دارد. عمق تنگة هرمز به دليل شيب تند كف آن از قسمت شمال به جنوب متغير است، به طوري كه در نزديكي جزيرة لارك، در حدود ۳۶ متر و در ساحل جنوبي نزديك شبه جزيرة مًسنِدام ۱۸۰ متر است.

استان هرمزگان، از دير باز محل نخستين اجتماع ها و گاهواره فرهنگي كهن و مركز آبادي بوده و نخستين حكومت هاي با فرهنگ، در كرانه هاي آن به وجود آمده است. در كرانه ها و جزيره هاي هرمزگان، عرب ها، لرها، پارس ها، بلوچ ها، ترك ها و تيره هاي آميخته به سر مي برند، كه در اثر آميختن، نژاد ويژه اي را به وجود آورده اند ، كه در شهرستان ميناب، به مينابي، . . . سرشناس شده اند. ساكنان محلي بعضي از بندرها و جزيره هاي استان هرمزگان، عرب زبان هستند كه از ديگر نقاط ايران به اين منطقه مهاجرت كرده اند. اينان فرزند عرب زبانان محلي مستقر در ايران مي باشند، كه ويژگي هاي جسماني آنان با عرب ها همساني ندارد و ايراني شده اند. لرها، در كرانه هاي شمالي درياي پارس، از جمله استان هرمزگان به طور پراكنده زندگي مي كنند. لرها با لهجه شيرين لري كه گونه اي از زبان پهلوي پيشين است، سخن مي گويند. شماري از دانشمندان مردم شناس بر اين باورند، كه گونه ايراني ناب، تنها در دو منطقه يافت مي شوند: يكي در ميان مردم فارس و ساكنان شمال خاوري خليج فارس، و ديگري در ميان لرها يا كوه نشينان باختر ايران. مردم بندرعباس و برخي از نواحي استان هرمزگان، آميخته اي از فارس، بلوچ، عرب و سياه هستند، كه« بندري» يا« عباسي» ناميده مي شوند. لاري ها، كه در شهرستان لار استان فارس، بندرها و جزيره هاي ايراني درياي پارس، از جمله هرمزگان و سرزمين هاي جنوبي درياي پارس زندگي مي كنند، از نجيب ترين تيره هاي نژاد آريايي به شمار مي روند. چنان كه هنوز هم با زبان بي آلايش و شيرين پارسي و لهجه دري سخن مي گويند. بلوچ ها، در كرانه هاي درياي مكران، خليج فارس، جزيره ها و بندرهاي ايران، از جمله استان هرمزگان زندگي مي كنند. نام اين تيره در آثار فارسي «بلوچ» و در آثار عربي «بلوص» نگاشته شده است. مكراني ها يا مكي ها، بيش تر در ناحيه مكران استان سيستان و بلوچستان و كرانه هاي درياي پارس، از جمله استان هرمزگان، به ويژه ناحيه جاسك زندگي مي كنند و آميخته اي از نژاد هندو، آسوري، افغان و سياه پوست هستند.

كاروانسراى گاگلكى 
 كاروانسراي گاگُلَكي در سر راه ارتباطي شهرستان لار، شهرستان بستك به شهرستان بندر لنگه واقع شده ‌است. اين كاروانسرا در سر راه قافله رو (مالرو) واقع بوده، هم اكنون در كناره جاده اتومبيل واقع شده‌ است. كاروانسرا داراي ساختاري متشكل از گِل، گچ و آجر ودر بعضي از قسمت‌هاي پايه ديوارها ساروج نيز به كار رفته ‌است. كاروانسرا بصورت دو ايواني ساخته شده بوده و از نظر قدمت به دوره صفويه مي‌رسد. متأسفانه قسمت عمده كاروانسرا ويران شده ‌است، منتها آثار آن نشان دهنده جنب وجوش كاروانياني است كه در دوران بسيار دور از اين نقاط آباد مي‌گذشته‌اند و به سير و سفر خود به سوي شهرهاي شمال كشور ادامه مي‌داده‌اند. گويند در كنار باراندازها چندين شبستان حجره و طاق نما وجود داشته، كه مركز اطراق صاحبان كالاها، باربران و ساربانان بوده ‌است. ولي امروزه اثري از اين اطاق‌ها به چشم نمي‌خورد.

كاروانسراى او شيرينو 
 كاروانسراي او شيرينو واقع در نه كيلومتري سمت جنوب كوخرد در پشتخه او شيرينو از توابع بخش كوخرد شهرستان بستك در غرب استان هرمزگان، يكي از نقاط ديدني استان هرمزگان در جنوب ايران است.
كاروانسراى بستك 
 كاروانسراى تاريخى بستك واقع در شهر بستك در بخش مركزي شهرستان بستك در غرب استان هرمزگان، يكي از آثار تاريخي و از نقاط ديدني استان هرمزگان در جنوب ايران است. كاروانسراي بستك سر پناه و استرا حتگاهي در مسير جاده بازارگاني لار، بندر لنگه به بندر عباس بوده ‌است. اين كاروانسرا داراي حياط مركزي بوده و در اطراف اصطبل‌ها، استراحت گاهها قرار داشته، بوده ‌است. كاروانسرا در دو ضلع شمالي وجنوبي و در ورودي ايوان ختم مي‌شده ‌است. اين بناي تاريخي سازه‌اي سنگي با مصالح گچ و اندودهاي ساروجي است كه بنيان كاروانسرا را تشكيل داده‌اند. اين كاروانسرا در زمان دوره قاجاريه ساخته شده و با شماره ثبت ۲۲۳۳ در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده‌ است. ‪اين اثر تاريخي در شهرستان بستك و در مسير راه بازرگاني شيراز – لار – بندرلنگه به بندر عباس واقع شده ‌است . اين اثر تاريخي در چند سال اخير توسط ميراث فرهنگي مرمت گرديده ‌است

پل لاتيدان
 پس از اخراج پرتغاليها از ايران، رفته رفته از اهميت بندري جزيره هرمز كاسته شد و بندرعباس جاي ان را گرفت و مهمترين بندر ارتباطي ايران گرديد. پل لاتيدان در مسير كاروان روي لار- بندرعباس، در جهت گسترش امور بازرگاني احداث شد. اين پل در 50 متري غرب بندرعباس بر روي رودخانه كل (كول) ايجاد شده و يادگار دوره صفوي است. بر خلاف پلهاي ديگر دوره صفوي كه آجري هستند، اين پل از سنگ بدون شكل ساخته شده و از طويلترين پلهاي ايران است. اين پل داراي صد دهانه بوده است كه در حال حاضر 33 دهانه آن مشهود است كه در ميان آنها چشمه طلاق هايي در دو طبقه تعبيه شده اند. بناي اين پل از عالي ترين طرحهاي پل سازي ايران قديم محسوب مي شود.

قلعه پرتغالي ها در جزيره هرمز 
 اين قلعه در ضلع شمالي جزيره قرار دارد و به فرمان آلفونسوآلبركرك، دريانورد پرتغالي در سال 1507 ميلادي به شكل چند ضلعي نامنظم احداث شده است. ساختمان قلعه بسيار محكم و ديوارهايي به قطر 3/5 متر با چند برج به ارتفاع 12 متر دارد. در زمان شاه عباس كه به استعمار پرتغالي هاي در ايران خاتمه داده شد اين قلعه نيز به دست امام قلي خان از سرداران شاه عباس، فتح گرديد. چند لوله زنگ زده از توپهايي كه در قلعه ها استفاده مي شده است، هنوز وجود دارد. قلعه به شكل چندضلعي نامنظم با ساختماني بسيار مستحكم است. تأسيسات آن شامل انبارهاي تسليحات، آب انبار، كليسا و اتاق هايي با سقف هلالي است.

قلعه پرتغالي هاي قشم 
 اين قلعه قديمي در انتهاي شمال شرقي جزيره قشم واقع شده و در سال 1030 ه.ق به دستور پادشاه اسپانيا ساخته شده است. دو حصار و چهار برج ديده باني و خندق دارد و مصالح آن سنگ هاي مرجاني و ملات ساروج است. آب مصرفي قلعه ازطريق آب باران و آب چاه تأمين مي شده كه توسط كانالي زيرزميني در بركه ها و حوض هاي قلعه جمع مي گرديده است. اين قلعه همزمان با قلعه هرمز توسط لشكريان شاه عباس صفوي از چنگ نيروهاي اشغال گر خارجي آزاد شد.
قلعه تاريخي حاجي آباد 
 اين قلعه در ورودي شهر حاجي آباد قرار دارد و قدمت آن به دوران ايلخانان، تيموريان و صفويه مي رسد و احتمالاً در دورة صفويه نيز از آن استفاده مي شده است.
قلعه خمير 
 در نزديكي بندر خمير به سبك قلعه هاي اروپايي ساخته شده و يك قرن قدمت دارد.
قلعه سيريك 
 قلعه تاريخي سيريك در بخش سيريك واقع شده و به نام كلات ميرحاجي نيز معروف است. اين قلعه، اميرنشين بوده و در قرن هشتم تا دهم هجري استفاده مي شده و در آن سكونت داشته اند.
قلعه شاداب 
 اين قلعه در 68 كيلومتري جنوب غربي ميناب و بر فراز صخره هايي بلند در روستاي كنارجو قرار دارد. از اين قلعه سفال هاي رنگارنگي مربوط به قرون متأخر اسلامي به دست آمده و به نظر مي رسد از قرن نهم تا يازدهم هجري مورد استفاده قرار بوده است.
قلعه كردر 
 قلعه كردر يا كلات نادرشاهي در ميان نخلستان بزرگي در 13 كيلومتري جنوب ميناب قرار دارد. اين قلعه چندين برج دارد كه در بدنه هركدام از برج ها سوراخ هايي براي نشانه گيري و نظارت بر محيط اطراف وجود دارد.
قلعه گرازو 
 اين بناي تاريخي در روستاي گرازوئيه قرار داشته كه هم اكنون به صورت مخروبه اي برجا مانده است.
قلعه گوربند 
 قلعه گوربند در روستاي گوربند حدود 30 كيلومتري ميناب واقع شده و اكنون اطراف آن را اراضي و خانه هاي روستايي فرا گرفته است. اين قلعه چهار برج ديده باني داشته كه در حال حاضر تخريب شده است.
قلعه لارك 
 يكي ديگر از قلعه هاي مربوط به دوران تسلط پرتغالي ها بر جزيرة قشم است كه براي سازماندهي و حمايت از نيروهاي نظامي ساخته شده است. اين مكان نيز در دوره شاه عباس صفوي توسط امامقلي خان آزاد شد.
قلعه لافت 
 در انتهاي تپه اي كه روستاي لافت در آن قرار دارد، قلعه اي است كه اهالي به آن قلعه نادري هم مي گويند. اين قلعه مربع شكل است و چهار برج دارد.
قلعه لشتان 
 اين قلعه در شش كيلومتري شرق بندرلنگه قرار گرفته و تاريخ بناي آن سال 904 هجري قمري است. با توجه به تاريخ مذكور، گروهي معتقدند كه ساخت اين بنا به زمان سلطه و قدرت پرتغالي ها بر خليج فارس مربوط است. جمعي نيز عقيده دارند، اين قلعه در عهد هخامنشي احداث شده و بيش از 2000 سال قدمت دارد. در حال حاضر، بجز حصار بند و آثار مخروبه روي ديوارها، اثر ديگري از ساختمان قلعه باقي نمانده است. در داخل قلعه لشتان، چندين قبرستان، ده ها بركه آب و انبار آذوقه و آثار فراوان ديگري به جاي مانده است.
قلعه هزاره (بي بي مينو ) 
 تنها بناي تاريخي شهر ميناب، قلعه اي موسوم به قلعه هزاره است. مردم بومي اين قلعه را بي بي مينو مي نامند و معتقدند كه در روزگاران گذشته دو خواهر به نام هاي بي بي مينو و بي بي نازنين اين شهر را بنا كرده اند. گويا در گذشته دو قلعه وجود داشته كه يكي از قلاع ويران شده و تنها قلعه باقي مانده، به نام قلعه هزاره يا قلعه بي بي مينو شهرت يافته است. اين قلعه تا اواخر دوره قاجار مركز حكومت محلي بود و در اطراف آن، خندقي كنده شده بود. در آن زمان هميشه 100 سرباز مسلح در قلعه مستقر بوده و نگهباني مي داده اند. در حال حاضر، از اين قلعه مخروبه اي باقي مانده است.