تكاياي تاريخي گرگان :
تكيه از عناصر مذهبي مهم شهر گرگان به شمار مي آيد كه در ايام سوگواري و مناسبات مذهبي به ويژه ماه محرم تقدس ارزشمندي پيدا مي نمايد.

تكيه دربنو ( درب نو ) :
اين تكيه در محله قديمي دربنو شهر گرگان و در ضلع غربي مدرسه عماديه واقع شده است. تكيه دربنو داراي نقشه ساختماني ذوزنقه اي شكل مي باشد و اطراف آن را در حال حاضر بناهاي دو طبقه در بر گرفته اند.

تكيه عباسعلي :
محله بزرگ ميدان يا دروازه نو يكي از سه محله اصلي و بزرگترين آنان در شهر گرگان محسوب مي گرديد. تكيه عباسعلي به همراه تكاياي دربنو و دوشنبه اي  از محلات فرعي آن بوده اند. اين سه تكيه قسمت هايي از مجموعه گسترده و به هم پيوسته بازار كهنه هستند كه شامل فضاهاي عمومي و خصوصي بسيار متنوع و وسيع بوده است.

تكيه سر چشمه :
در تقسيم بندي تاريخي محلات بافت قديم گرگان ‹‹ سرچشمه ›› قسمتي از محله بزرگ سبزه ميدان به شمار مي آيد.
تكيه سرچشمه با فرم تقريبي مربع و مساحت آن 600 متر مربع است.

تكيه سبزه  مشهد :
تكيه سبزه مشهد در ضلع شمال شرقي محله قديمي سبزه مشهد و مصلي شهر گرگان قرار دارد. تكيه سبزه مشهد با مساحت تقريبي 790 متر مربع يكي از بزرگترين تكاياي گرگان است. تكيه داراي سه در ورودي مي باشد و بام قرآن سفالپوش بوده و از دو طبقه تشكيل شده است در طبقه بالا اتاق هايي جهت اسكان هيات هاي مذهبي محلي در نظر گرفته شده است.

تكيه نعلبندان :
تكيه نعلبندان در مركز محله اي به همين نام در حاشيه شمالي خيابان امام خميني شهر گرگان قرار دارد. اين تكيه به سبب واقع شدن در مركز بازار قديمي نعلبندان از اهميت ويژه اي برخوردار است.
اين تكيه به مساحت 420 متر مربع داراي پلان ذوزنقه اي است. تكيه داراي سه ورودي است كه دو ورودي اصلي آن در گوشه هاي جنوب شرقي و غربي قرار دارند و ورودي سوم در ميان بدنه جنوبي تكيه واقع شده است.

تكيه پاسرو :
اين تكيه در محله قديمي پاسرو در شرق محله نعلبندان و مسجد جامع گرگان قرار دارد و در گذشته يكي از بخش هاي فرعي محله نعلبندان بوده است.
تكيه پاسرو كه در وسط بازار قرار گرفته است داراي مساحتي به ميزان 1200 متر مربع مي باشد و فرم پلان آن نيز نا منظم اما شبيه به ذوزنقه است .

تكيه ميخچه گران :
اين تكيه در مركز محله ميخچه گران و در حاشيه شرقي خيابان شهر قرار گرفته است. اين محله در گذشته جزء محلات فرعي نعلبندان بوده ولي امروزه آن را به عنوان محله اي مستقل مي شناسند. مساحت تقريبي آن 570 مترمربع  و در دو طبقه ساخته شده است.

تكيه شاهزاده قاسم :
اين تكيه در ميان مردم به نام ‹‹ شازده قاسم ›› نيز شناخته مي شود و در غرب محله قديمي ميدان شهر گرگان واقع شده است. مساحت تقريبي آن 380 متر مربع و داراي پلاني مستطيل شكل دارد.

تكيه مير كريم :
اين تكيه در شمال غربي محله ميدان ، در محله اي به نام مير كريم شهر گرگان قرار دارد. شكل هندسي اين تكيه مستطيلي بوده و محورهاي آن در امتداد شمال شرقي به جنوب غربي و جنوب شرقي به شمال غربي قرار گرفته است. مساحت اين تكيه در حدود 1200 متر مربع مي باشد.

تكيه سر پير :
سر پير يكي از محلات قديمي سبزه مشهد گرگان است. اين محله با محله باغان مرز شمالي بافت قديم شهر گرگان را شامل مي شود . تكيه سر پير كه نام ديگر آن ‹‹ عباسخاني ›› است در مركز اين محله قرار دارد. اين تكيه مساحتي در حدود 900 متر مربع داشته و يكي از تكاياي بزرگ گرگان به شمار مي ايد. تكيه سر پير دو طبقه بوده و نقشه اي مستطيل شكل دارد.

تكيه دباغان :
محله دباغان در ضلع شمالي محله بزرگ و قديمي سبزه مشهد شهر گرگان واقع است و يكي از محلات فرعي محسوب مي شود تكيه دباغان داراي مساحتي در حدود 380 متر مربع و پلان آن شكل مربع را داراست . تكيه دباغان در مركز اين محله و در غرب خيابان شهدا واقع شده است.

تكيه دوشنبه اي :
محله كوچك دوشنبه اي از محلات فرعي وابسته به محله ميدان مي باشد. تكيه دوشنبه اي ، تكيه اي بسيار كوچك است كه در مركز اين محله قرار دارد.

بقعه شاهزاده قاسم :
اين بقعه در گذر شاهزاده قاسم محله ميدان از محلات قديمي شهرستان گرگان واقع است . بناي اصلي بقعه هشت ترك دارد كه اضلاع آن دو به دو برابر است.

بقعه نه تن :
بقعه نه تن در گذر مير كريمي محله ميدان در بافت قديمي شهر گرگان واقع شده است . بناي اصلي چهار ضلعي مي باشد. در ضلع شمالي و جنوبي دو طاق نما ساخته شده است. طاق بقعه از داخل به شكل گنبدي است.

بقعه معصوم زادگان راضيه و مرضيه :
اين بقعه در گذر دوشنبه محله ميدان در بافت قديم شهر گرگان واقع است . بناي آن اطاقي به ابعاد 4 × 4 متر مي باشد.

بقعه پنج تن ( پنج امام ) :
بقعه پنج تن در دهكده لمسك ( از روستاهاي سدن رستاق  استر آباد قديم ) واقع است. بناي اصلي از خارج هشت ترك و بام آن سفال سر است.

بقعه شاهزاده عبدالله :
اين بقعه در روستاي حيدرآباد ( از روستاهاي سدن رستاق استرآباد ) واقع شده است. بناي اصلي بقعه و مسجد و كفش كن در امتداد هم و به شكل مربع مستطيل قرار گرفته است. در داخل مسجد دو رديف ، شش ستون چوبين ايجاد شده است.

بقعه ( تكيه گاه ) خضر :
بقعه خضر در تول چشمه در دامن تپه قلعه خندان در محدوده شهر گرگان واقع شده است. اين بقعه از داخل بنايي است مربع شكل كه در هر ضلع سه طاق نما قرار دارد.

برج قابوس :
گنبد قابوس به عنوان رفيع ترين برج آجري جهان از بي نظيرترين آثار ارزشمند معماري ايران در دوره اسلامي است كه در شمال شهر گنبد كاووس و در ميان پارك قابوس ( باغ ملي ) واقع شده است. اين بنا متعلق به آل زيار و در 3 كيلومتري بقاياي شهر تاريخي جرجان ـ مركز حكومت آل زيار ـ يادگاري بس ارزنده از دوران شكوه و عظمت سرزمين جرجان و دودمان آل زيار است.
از اهداف مهم احداث اين بنا مي توان به يادگار گذاشتن بناي يادبود و نمايش هنر معماري اسلامي و يادگاري از دوران عظمت امراي آل زيار ، آرامگاه و هادي و راهنماي مسافرين و كاروان هاي تجاري بود كه از اين منطقه عبور مي كردهاند.
اثر مذكور به سال 397 هـ .ق ( 375 هـ . ش ) بر روي تپه اي به بلندي 15 متر احداث شده است . ارتفاع بنا 55 متر است كه با احتساب بلندي تپه ، ارتفاع آن به 70 متر مي رسد.

برج رادكان :
اين گنبد كه در نزديكي روستاي رادكان و در 24 كيلومتري جنوب شهر كردكوي و 54 كيلومتري جنوب غربي گرگان بر فراز تپه اي كه به موازات رودخانه نكا اشراف داشته باشد ، احداث شده است عده اي بناي مذكور را « قلعه گبري » ناميده اند. اين بنا كه داراي موقعيت خاص طبيعي و سوق الجيشي است به منظور راهنمايي مسافران و كاروان هاي تجاري و ديده باني منطقه به سبب ممانعت از هجوم بيگانگان احداث گرديده است . به اين بنا كاربرد ديگري نيز داده شده است و آن به عنوان آرامگاهي متعلق به يكي از اسپهبدان آل باوند بوده است.

بافت قديم گرگان :
بافت قديمي گرگان عمدتا متعلق به دوران اواخر قاجاريه و اوايل دوره پهلوي اول مي باشد. اين بافت كه در نتيجه گسترش ‹‹ استرآباد قديم ››‌ به وجود آمده است در مقاطع مختلف دستخوش تغييرات و تحولات زيادي بوده است. در واقع بافت قديم گرگان از سه محله اصلي و بزرگ كه محلات ميدان، نعلبندان و سبزه مشهد بوده ، تشكيل مي شد. هر كدام از اين سه محله، محلات فرعي و كوچكتري را در دل خود جاي داده بود كه ارتباط اين محلات از طريق شبكه معابري صورت مي پذيرفت كه به خوبي پاسخگوي نيازهاي ارتباطي مردم بود. شبكه معابر عموما از مراكز عمومي همچون دروازه ها يا مساجد و يا كاروانسرا ها آغاز شده و به تدريج وارد فضاهاي فرعي تر و خصوصي تر مي شد. اين معابر بصورت سنگفرش بود كه در جهت شمال ـ جنوب امتداد مي يافت و معابر فرعي با جهت شرقي ـ غربي بوده كه محلات را به هم متصل مي كرد.
ميادين ، محلات و تعدادي از گذرها داراي ميدانگاهي بودند كه غالبا شكل هندسي آن چند ضلعي مربع يا مستطيل بود. در ميدانگاه عناصري همچون تكيه، قبرستان، چشمه، انبار، آب انبار، مسجد، حمام، مدرسه، ملاخانه، و چند درخت چنار قديمي وجود داشت.
اين شهر توسط بارويي به طول 6 كيلومتر محصور مي شد. در فاصله هاي معين، برج هايي قرار داشت كه در آنان قراولان از شهر حفاظت مي كردند. به گفته مقدسي برج و باروي استرآباد متعلق به قرن 4 هـ .ق يعني حدود 1000 سال پيش بوده است. در حاشيه بيروني باروها خندقي حفر شده بود. تردد و رفت و آمد از طريق 4 دروازه انجام مي گرفت اين دروازه ها شامل مازندران، چهل دختر، بسطام ( حدود فلكه كاخ فعلي ) و فوجرد بودند. بر اساس شواهد تاريخي دروازه ها داراي 5 متر ارتفاع و 4×5 متر طول و عرض داشت. مقدسي در اين باره مي گويد : ‹‹ استرآباد در اين دوره ( حدود سال 375 هـ.ق ) بصورت قلعه بود و برج، بارو، خندق و دروازه داشت ››.
در ابنيه بافت قديم عواملي مانند اقليم، تابش نور خورشيد، مذهب، روحيات مردم و برخي عوامل اجتماعي و فرهنگي نقش به سزايي داشت. ايجاد كرسي چيني با هدف دور شدن از رطوبت زمين، پوشش شيرواني ابنيه ها كه غالبا به چهار سو شيب دارند به منظور ممانعت از نفوذ رطوبت بام، تعدد درب و پنجره ها و نورگير ها به منظور بهره گيري هر چه بيشتر از نور طبيعي، رطوبت زدايي و تهويه هوا از عوامل موثر اقليم در بافت قديم گرگان مي باشد. همچنين تفكيك ابنيه به اندروني و بيروني با هدف رعايت شعائر مذهبي و اخلاقي، آراستن سردرب منازل با آيات و احاديث، بهره گيري از فرم محرابي در پوشش طاقچه ها، درگاهها و نورگيرها از تاثيرات مذهب در سبك معماري ابنيه بافت قديم اين شهر مي باشد.
در واقع اين ابنيه كه بصورت دو طبقه احداث شده بودند و استفاده از چوب و آجر از مهمترين مصالح ساختماني آن به شمار آمد بر اساس وضعيت اقتصادي خانواده ها ( طبقات اشراف ، متوسط و فقير ) ساخته شده بودند. ساختمان هاي اشراف توسط ديوارهاي قطور و بلند محصور مي شدند. اين بناهاي آجري داراي اطاق هاي متعدد و مجزا از يكديگر بودند. اين اطاق ها توسط ستون هاي بزرگ منقش، استوار و مزين شده بودند. بامهاي شيب دار و سفالي بر روي خرپا هاي چوبي بسيار قوي استوار مي شد كه غالبا از چهار طرف ساختمان بيش از يك متر جلوتر مي آمد تا از بارش باران بر پنجره ها جلوگيري كند.

خانه هاي تاريخي :
ابنيه مسكوني قديمي موجود در بافت قديم گرگان كه عمدتا متعلق به اواخر دوران قاجاريه و اوايل دوره پهلوي مي باشد بر اساس اقليم منطقه، وجود منابع طبيعي از جمله جنگل ها و دسترسي آسان به چوب، وضعيت اقتصادي خانوارها ( طبقات اشراف، متوسط، فقير )اعتقادات و باورهاي ديني و اجتماعي و سلائق هنري مردم احداث شده است. منازل اشراف به وسيله ديوارهاي قطور و بلند محصور مي شد و غالبا دو طبقه و مشرف به كوچه بود .اين بناهاي آجري اطاق هاي بزرگ متعدد و مجزا از يكديگر دارند. اين اطاق ها به وسيله ايوان هاي چوبي كه غالبا با نرده هاي چوبي خراطي شده و ستونهاي بزرگ منقش، استوار و مزين شده است. بسياري از اطاق ها به ويژه پذيرايي داراي گچ بري، رفها و طاقچه هاي ها زيبا هستند. بامهاي شيب دار و سفالي بر روي خرپاهاي چوبي بسيار قوي استوار مي شد كه غالبا از چهار طرف ساختمان بيش از يك تا يك و نيم متر جلوتر مي آمد تا از بارش باران بر پنجره ها جلوگيري كند.
شهر گميشان نيز كه در 15 كيلومتري شمال شهرستان تركمن واقع است داراي بافت قديمي بوده و خانه هاي تاريخي فراواني كه متعلق به اواخر دوره قاجاري و اوايل دوره پهلوي اول است در آن موجود مي باشد. اين خانه ها كه متاثر از موقعيت جغرافيايي منطقه همچون نزديكي به درياي خزر، بالا بودن سطح آب هاي زيرزميني، بالا بودن ميزان نزولات جوي و نزديكي به مناطق جنگلي و همچنين نقش معماران باكويي در جريان و بعد از جنگ جهاني دوم شكل گرفته اند، نوع معماري خاص در اين خانه ها ايجاد كرده اند . بهره گيري وسيع از چوب، سكو سازي، فرم شيرواني حلبي بنا از ويژگي هاي خاص آن است . اينك به چند نمونه از خانه هاي قديمي مي پردازيم :

مجموعه خانه باقري :
خانه باقري در ضلع شمالي بازار قديمي نعلبندان شهر گرگان واقع شده است. احداث اين بنا مربوط به اواخر دوران قاجاريه و موسس آن محمد رضا باقري بوده است . اين خانه كه به سبب وسعت زياد آن و همچنين دارا بودن بناها و اطاق هاي متعدد به ‹‹ مجموعه باقري ›› مشهور است بنايي 16 ضلعي است كه در دو طبقه و به وسعت حدود 300 متر مربع احداث شده است . مصالح عمده آن چوب، خشت و آجر و ملاط خاك، گچ و كاهگل است. در اين مجموعه كليه بخش هاي مورد نياز از جمله اطاق هاي زياد اندروني و بيروني، حياط، ايوان، تالار، پستو، انباري و سردابه تعبيه شده است. جرزهاي بنا عمدتا قطور و حدود 30 سانتيمتر پهنا دارد تا توان بار دو طبقه ساختمان را دارا باشند. پوشش كل مجموعه همچون بناهاي دوره قاجاريه و تاثير پذيري از شرايط اقليمي موجود در منطقه با فرم شيرواني ايجاد شده است. پوشش داخلي اطاق ها از پلور و گل ني و پوشش بيروني ساختمان از سفال است. در طبقات پايين، كف كرسي هاي پيش آمده وظيفه ارتباط دهي بين اطاق ها را بر عهده دارند و در طبقات فوقاني، تراس عهده دار اين وظيفه است.
عمده ترين تزئينات اين بنا بصورت آجري ، ايجاد درگاههاي ورودي به شكل ستون و سرستون هاي چسبيده و ايجاد قوس بندي در بالاي آن، نشيمن گاههاي دو سوي ورودي، ستونهاي آجري با گچ كاري سفيد و نيز كف سازي محوطه با آجر در اشكال ساده و مارپيچ مي باشد.از تزئينات چوبي اين بنا مي توان به نرده هاي خراطي شده، ساخت پنجره ها با شيشه هايي در رنگ هاي مختلف و متنوع، بالكن چوبي، سرشيرهاي سه طبقه بنا اشاره نمود. در واقع تزئينات آن بيشتر در آلات چوبي و آجركاري ها خلاصه مي شود.


خانه خراساني :
اين خانه در كوچه خراساني و مجاور امامزاده نور در شهر گرگان واقع است. طبق كتيبه موجود، بنا در سال 1295 هـ .ق در دوره سلطنت ناصرالدين شاه احداث شده است. اين خانه داراي دو بخش شمالي و جنوبي است. بخش جنوبي كه به لحاظ سبك معماري ويژه آن مهمترين بخش مجموعه محسوب مي شود در دو طبقه ساخته شده است مصالح عمده بنا، آجرهاي 20×20 سانتيمتر مي باشد كه با ملاط گچ چيده شده اند و استفاده از چوب در قسمت هاي مختلف مشهود است. جرزهاي بنا قطور و حدود 80 سانتيمتر مي باشد. نور اتاق ها از طريق پنجره ها، ارسي ها و كتيبه ها تامين مي گردد. پوشش طبقه اول با تيرريزي، گل و ني انجام شده كه تيرهاي چوبي نزديك به هم نصب شده اند تا بنا از استحكام بيشتري برخوردار باشد. پوشش سقف خانه شيرواني با بهره گيري از سفال مطابق سبك معماري دوره قاجار مي باشد. تزئينات خانه خراساني شامل ارسي ها، پنجره هاي مشبك با شيشه هاي رنگين و نقاشي هاي سطح زيرين سر شيرهاي بيروني بنا با نقوش گل و بوته و خطوط سوره حمد قرآن كريم و بندكشي ديوارهاي آجرين بنا در داخل حياط مي باشد.

خانه تقوي :
خانه تقوي  مجموعه اي با مساحت 2000 متر مربع كه شامل دو اندروني و دو بيروني است و در فضايي 10 ضلعي قرار گرفته است. اين خانه كه در نزديكي امامزاده نور شهر گرگان واقع شده متعلق به دوره قاجاريه است. ورود به اين مجموعه از طريق 4 ورودي انجام مي گيرد. غالب ساختمان هاي اين مجموعه دو طبقه و تنها بخش هاي خدماتي در يك طبقه احداث شده اند مصالح عمده اين بنا را آجر تشكيل مي دهد كه با ملاط گل آميخته شده اند و جرزهاي 90 سانتي متري را ايجاد كرده اند تا قدرت توان و باربري دو طبقه را داشته باشند.
كرسي چيني، افزايش ارتفاع، تعداد بازشوها و نوع پوشش بنا از جمله مواردي است كه در ساختمان تقوي رعايت شده تا با شرايط اقليمي همخواني داشته باشد. شكيل ترين و مهمترين بخش مجموعه را يكي از بيروني هاي بنا تشكيل مي دهد كه در وسط حياط بزرگ و مشجر ايجاد شده است. اين ساختمان كه 150 متر مربع مساحت دارد در دو طبقه احداث شده كه در هر طبقه چهار اتاق و يك راهرو تعبيه شده است.
پوشش بنا در طبقه اول با تيرهاي چوبي نراد و گل پتك انجام شده و در طبقه دوم پوشش شيرواني بنا با استفاده از سفال به سبك معماري بافت قديم شهر گرگان اجراء شده و داراي سرشيرهاي سه طبقه و شكيل مي باشند كه حدود 140 سانتيمتر از بدنه فاصله گرفته اند تا نزولات جوي به بدنه آسيب نرسانند.
تزئينات خانه تقوي عمدتا در بيرون و نماي آن مشهود است و اطاق ها به غير از طاقچه ها و گيلوئي هاي تزئينات چنداني ندارد. اما تمامي درگاههاي بنا كه به بيرون باز مي شوند در يك قاب آجري و تزئين شده و برجسته جاي گرفته اند. همچنين تزئينات آجري زيبايي در اشكال هندسي مثلثي كه در قسمت بدنه، برجسته مي باشند و رديف هاي چند گونه آن جلوه زيبايي به بنا داده است علاوه بر اينها فرم كلي ساختمان و تقارن دو سوي پيشخوان و تزئينات چوبي را بايد به آن افزود. سر شيرهاي مطبق، پلكان چوبي و نرده هاي خراطي شده و بهره گيري از كاشي با خطوط آيات قرآن كريم از تزئينات ديگر خانه تقوي به شمار مي رود. در اين بنا ( در 5 سال اخير ) تعمير و مرمت هاي كلي انجام شده است كاربري خانه تقوي در حال حاضر به عنوان بخشي از اداره كل ميراث فرهنگي و گردشگري استان گلستان مي باشد.

خانه امير لطيفي :
خانه امير لطيفي در جنوب محله چهارشنبه اي بافت قديم گرگان واقع است و از سمت جنوب به بازار قديمي نعلبندان مرتبط مي شود. باني بنا مرحوم مهدي خان ملك مي باشد و قدمت خانه به اواخر دوره قاجار بر مي گردد.

اين خانه با وسعتي حدود 1000 متر مربع ، دو طبقه و شامل دو بخش هسته اصلي و خدماتي است. اين بنا در مركز خود در هر طبقه يك اطاق اصلي سه دري و دو راه پله در مجاور آن و سپس يك اطاق ديگر در هر سو دارد. بدين صورت بنايي است كه 3 اطاق و دو راه پله نماي اصلي آن را تشكيل مي دهد.

جرزهاي قطور 80  سانتيمتري بنا توان باربري طبقات را دارا بوده و به منظور پيوسته بودن اجزاء ساخت ، كلاف بندي در آن انجام شده است كه مهمترين آن در سر طاقها ديده مي شود. دربهاي چوبي دو لنگه كه در طبقه اول داراي كتيبه و در طبقه دوم داراي هلالي مي باشند به نماي اصلي بنا جلوه اي خاص بخشيده است . فرم موزون، رعايت تقارن، ارتفاع مناسب با ابعاد بنا  سر شيرهاي پيش آمده و منطبق، كف  قلوه چين حياط و آجر فرش، گچ بري اطاق ها، تفكيك فضاهاي خدماتي همچون آشپزخانه و انباري و بخش خدمه از هسته اصلي از ديگر ويژگي هاي بارز بناي امير لطيفي است.

مجموعه شيرنگي :
مجموعه شيرنگي در محله نعلبندان و جنب امامزاده نور شهرستان گرگان واقع شده است. پلان اين بنا بصورت مربع و مستطيل شكل در دو طبقه و هر طبقه داراي دو اطاق مي باشد. كف اطاق طبقه دوم با چوب نراد روسي فرش شده و در و پنجره هاي بنا نيز چوبي است. مصالح بكار رفته در اين بنا عبارتند از : آجر 25×25 سانتيمتر و خشت خام در ديوارها ، سقف سفال پوش، تزئينات گچي در نماي زير سقف مي باشد.
اين بنا از آثار اواخر دوره قاجاريه مي باشد. كاربري قبلي اين بناي مسكوني بوده اما بعد از خريد و مرمت توسط اداره كل ميراث فرهنگي و گردشگري استان گلستان به كاربري اداري ( ساختمان شماره 2 ) تغيير كرد.

خانه شير محمدي :
اين خانه در بافت قديم شهر گميشان و يكي از رفيع ترين بناهاي تاريخي شهر به شمار مي رود . قدمت آن به اواخر دوره قاجاريه مي رسد . اين بنا در سه طبقه با مصالح آجر، گچ و چوب و با سقف شيرواني حلبي اجرا شده است . هر طبقه داراي چهار اتاق با كف پوش ها و پنجره هاي چوبي بوده و فضاي داخلي اتاق ها داراي راهروي مركزي و راه پله چوبي بوده كه عنصر ارتباط دهنده اتاق ها و طبقات با يكديگر به شمار مي رود .  

خانه خوزيني :
از خانه هاي قديمي شهر گميشان است كه در خيابان قدس قرار دارد . قدمت آن حدود 130 سال مي باشد . بنا در دو طبقه و با مصالح چوب اجرا شده است . اين خانه داراي تراس چوبي مي باشد كه دور تا دور هر طبقه را فرا گرفته است كه در فاصله هاي نزديك ستون هاي چوبي به كار رفته است . هر طبقه داراي چهار اتاق جدا از هم مي باشد . مسير دسترسي اتاق ها بصورت راهروي عمود بر هم است كه جهت شرقي ـ غربي و شمالي ـ جنوبي دارد . 

ملك علي تپه :
اين تپه در 29 كيلومتري شمال شرقي گنبد كاووس و در مجاورت روستايي به همين نام قرار دارد . ملك علي تپه داراي پلان بيضي شكل است. سفال هاي موجود بر سطح تپه كه اكثرا قرمز ساده و خاكستري و به ندرت لعابدار مي باشند ، آن را به هزاره اول قبل از ميلاد و دوران تاريخي و اوايل اسلامي مي رساند.

ملاعلي تپه :
ملا علي تپه در 16 كيلومتري شهر گنبد كاووس و در يك كيلومتري ضلع غربي جاده آسفالته قره محمد تپه به آبادان تپه واقع است. ملا علي تپه يكي از تپه هاي تاريخي بزرگ منطقه و به قطر تقريبي 115 متر و ارتفاع 10 متر است كه روستاي ملاعلي تپه روي آن قرار دارد. قدمت اين تپه با توجه به سفال هاي موجود بر سطح تپه به اوايل هزاره دوم قبل از ميلاد و دوران تاريخي مي رسد.

آبادان تپه :
اين تپه در 22 كيلو متري شمال گنبد كاووس و در مجاورت روستايي به همين نام واقع شده است. آبادان تپه متشكل از دو تپه بزرگ با پلان دايره اي شكل است . بطوريكه در هر يك از آنان تپه اي به بلندي 13 متر به عنوان هسته مركزي و پيرامون آن را تا شعاع 500 متري تپه هاي كوچك و متصل به هم در بر گرفته اند. در واقع آبادان تپه يكي از محوطه هاي بزرگ و ارزشمند تاريخي اين منطقه محسوب مي شود. سفال هاي قرمز و خاكستري موجود در سطح تپه نشانگر قدمت آن تا اواخر هزاره اول و اوايل هزاره دوم ق.م مي باشد.

شغال تپه :
شغال تپه يكي از آثار تاريخي درون شهري استان گلستان محسوب مي شود . اين تپه در ضلع غربي ميدان شهرداري علي آباد كتول قرار دارد و مساحت آن در حدود 2500 متر مربع است با توجه به شواهد و مواد فرهنگي موجود در سطح تپه ، قدمت آن به هزاره اول قبل از ميلاد و دوران اشكاني و ساساني مي رسد.

شاه تپه :
شاه تپه در 36 كيلومتري شمال غربي شهر گرگان و در نزديكي روستاي يساقي شهر كردكوي واقع شده است. ارتفاع اين تپه حدود 8 متر از سطح زمين هاي اطراف بالاتر است و طول شمالي ـ جنوبي آن 165 متر است و عرض شرق ـ غربي آن 135 متر است.در سال 1931 ميلادي هيات با ستان شناسي سوئدي به سرپرستي دكتر آرنه ( Arne)  در اين مكان به حفاري پرداخت. در اين كاوش دو دوره مهم مشخص گرديد.

قره شيخ تپه :
اين تپه در شمال شهرستان كلاله در حدود 2 كيلومتري جنوب غربي روستاي تمر قره قوزي واقع شده است. اين تپه داراي پلان بيضي شكل و به طول 210 و عرض 165 متر و با ارتفاع بلند است. شواهد باستان شناختي مويد آن است كه  اين تپه و قلعه آن به لحاظ نظامي مورد اهميت بوده است . قدمت آن را با توجه به اشياء مكشوفه هزاره اول قبل از ميلاد تا قرون 2 و 3 هـ . ق مي دانند.

ياريم تپه :
ياريم تپه در حدود 9 كيلومتري جنوب شهرستان گنبد كاووس واقع شده است. « ياريم تپه » (yarim ) در گويش تركمني به معناي نصف يا نيم ياد شده است. اين تپه به شكل مدور و قطري معادل 180 متر و به ارتفاع 20 متر در كنار بستر رودخانه قره سو قرار دارد كه بر اثر طغيان رودخانه قسمتي از شمال تپه را آب بطور كامل تخريب نموده است. كه علت نام گذاري آن به همين دليل است. در سال هاي 62 ـ 1960  م اين تپه توسط پروفسور ‹‹ ديويد استروناخ ›› حفاري شد كه 33 لايه استقراري در آن مشخص گرديد كه تحتاني ترين لايه استقراري شامل بقاياي دوره نوسنگي ( دوره يك ) است و قدمت آن حداقل به هزاره پنجم قبل از ميلاد مي رسد.

تورنگ تپه :
در ميان تپه هاي تاريخي استان گلستان تورنگ تپه از شهرتي جهاني برخوردار است تورنگ تپه در 22 كيلومتري شمال شرقي شهر گرگان و 60 كيلومتري جنوب شرقي درياي خزر در جوار دهكده اي به همين نام واقع شده است.

آق تپه :
آق تپه در حدود 15 كيلومتري شمال شرقي شهرستان گنبد كاووس و در 350 متري جنوب غربي روستاي بزق آبادbouzeq abad  و 500 متري شرق محل پيوستن دو رودخانه گرگان و اوغان واقع شده است. پلان اين تپه به شكل بيضي مي باشد. ارتفاع تاج آق تپه از زمين هاي روستاي بزق آباد حدود 10 متر است.

دخمه آق بند :
دخمه آق بند در روستاي آق بند ، بخش داشلي برون و در 30 كيلو متري شمال شهر گنبد كاووس واقع است . اين دخمه از دو قسمت تشكيل شده است : قسمت اول ( سمت چپ ورودي ) با طول 60/8 متر و عرض 4 متر و ارتفاع 2 متر كه ورودي آن در جهت شرق دخمه است . قسمت دوم كه متصل و در جنب شمال اين دخمه واقع است و داراي عرض 5/3 متر و ارتفاع 70/1 متر است.سفال هاي بدست آمده از اين دخمه قدمت سكونت در اين منطقه را به اواخر هزاره دوم ق.م مي رساند.

ديوار تاريخي تميشه :
ديوار تميشه و خرابه هاي آن هم اكنون در غرب شهرستان كردكوي در نزديكي روستاي سركلاته موجود است كاوش هاي علمي باستان شناسي نشانگر شروع ديوار عظيم تميشه از جنگل و دامنه كوه واقع در جنوب روستاي سركلاته خرابشهر تا درياي خزر مي باشد. اين ديوار كه عرض آن در برخي از مناطق 2 تا 5/2 متر است از آجرهاي بزرگ در ابعاد 15×50×50 و 8×36×36 و 10×38×38 سانتيمتر احداث شده است. اين ديوار داراي برج هاي مدوري بود كه شباهت زيادي به برج هاي قلعه ساساني تورنگ تپه گرگان داشت.
به احتمال زياد ديوار تميشه همراه با شهر آن در زمان حمله مغول ويران گشته است و امروزه اندكي از خرابه ها و بقاياي آن موجود مي باشد. در مهر ماه سال 1384 هبات مشترك باستان شناسي ايران و انگلستان مطالعات مقدماتي بر روي ديوار تميشه را با بهره گيري از دستگاههاي الكترونيكي و مغناطيس سنجي آغاز كردند. كشف كوره آجر پزي در جوار قسمتي از ديوار از مهمترين دستاوردهاي باستان شناسي هيات مذكور مي باشد.
 

ديوار بزرگ گرگان :
ديوار بزرگ گرگان كه در منابع تاريخي به نامهاي مختلفي از جمله سد اسكندر، سد انوشيروان، سد فيروز و قزل آلانگ ( QEZEL  ALENg   ) ياد شده است يكي از بارزترين آثار معماري استان گلستان و كشور و دومين ديوار بزرگ قاره آسيا بعد از ديوار چين محسوب مي شود كه به طول 200 كيلومتر از صفاايشان در شمال گميشان در كنار درياي خزر آغاز و تا كوههاي زاو و بيلي كوه در شمال شرق شهرستان كلاله امتداد مي يابد.
اين ديوار بر اساس نوشته هاي مورخين و كاوش هاي علمي باستان شناسي متعلق به دوره ساساني مي باشد و به منظور جلوگيري از هجوم هياطله ( هپتاليان ـ هون ها ) ساخته شده است . ارتفاع اين ديوار با توجه به واقع شدن آن در دو ناحيه كوهستاني و دشتي از 5 تا 10 متر متغيرو عرض آن نيز 6 تا 7 متر بوده است . همچنين در فواصل مختلف قلعه هايي نظامي به شكل مربع و مستطيل به ابعاد مختلف 120×120 متر تا 200×200 متر كه تعداد آن به 40 قلعه مي رسد، احداث شده است . خندقي در شمال ديوار به عرض 30 متر و عمق 3 متر تعبيه شده كه در حال حاضر نيز آثار آن مشهود است. همچنين كوره هاي آجرپزي در مسير ديوار براي تامين مصالح ساختماني ديوار در نقاط مورد نظر ايجاد شده است. ديوار عمدتا مسير خود را از كنار رود گرگان طي مي كند بدون ترديد جداي از نتايج استراتژيكي رود گرگان در عمليات تدافعي، آب يكي از عناصر مهم ساخت ديوار محسوب مي شده است.
ديوار بزرگ گرگان در حال حاضر يكي از پروژه هاي عظيم و ملي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري به شمار مي رود و هر ساله هيئت مشخصي از باستان شناسان و گروههاي پژوهشي ميان رشته اي ( معماري، تاريخ، زمين باستان شناسي، قوم باستان شناسي و … ) عمليات مطالعه، شناسايي و كاوش اين اثر ارزشمند را انجام مي دهند. ديوار بزرگ گرگان داراي ضوابط خاص حقوقي مي باشد. اين ديوار كه مسير خود را از شهرستان هاي تركمن، آق قلا، گنبد كاووس و كلاله ادامه، يكي از مراكز عمده جذب گردشگران داخلي و خارجي مي باشد. 

حمام اروج :
حمام اروج در محله قديمي كهنه بازار شهر راميان واقع شده است. پلان اين بنا به شكل مربع و مصالح بكار رفته در اين بنا آجرهاي 25×25 سانتيمتر، سنگ لاشه و ملاط ساروج است. اين حمام در اوايل حكومت مظفرالدين شاه قاجار بوسيله حاكم استرآباد ‹‹ امير سعدالله خان ميرفندرسكي ›› احداث شد. حمام اروج از سه سالن رختكن، استحمام و خزينه تشكيل شده و داراي 12 طاق جناقي زيبا و سقف گنبدي ( 8 گنبد بصورت نورگير ) ساخته شده است. همچنين بناي مذكور داراي دو خزينه آب سرد و گرم، حوض، پاشوره و گرمخانه است. اين بنا متعلق به اواخر دوره قاجاريه است.