بافت قديم گرگان :
بافت قديمي گرگان عمدتا متعلق به دوران اواخر قاجاريه و اوايل دوره پهلوي اول مي باشد. اين بافت كه در نتيجه گسترش ‹‹ استرآباد قديم ››‌ به وجود آمده است در مقاطع مختلف دستخوش تغييرات و تحولات زيادي بوده است. در واقع بافت قديم گرگان از سه محله اصلي و بزرگ كه محلات ميدان، نعلبندان و سبزه مشهد بوده ، تشكيل مي شد. هر كدام از اين سه محله، محلات فرعي و كوچكتري را در دل خود جاي داده بود كه ارتباط اين محلات از طريق شبكه معابري صورت مي پذيرفت كه به خوبي پاسخگوي نيازهاي ارتباطي مردم بود. شبكه معابر عموما از مراكز عمومي همچون دروازه ها يا مساجد و يا كاروانسرا ها آغاز شده و به تدريج وارد فضاهاي فرعي تر و خصوصي تر مي شد. اين معابر بصورت سنگفرش بود كه در جهت شمال ـ جنوب امتداد مي يافت و معابر فرعي با جهت شرقي ـ غربي بوده كه محلات را به هم متصل مي كرد.
ميادين ، محلات و تعدادي از گذرها داراي ميدانگاهي بودند كه غالبا شكل هندسي آن چند ضلعي مربع يا مستطيل بود. در ميدانگاه عناصري همچون تكيه، قبرستان، چشمه، انبار، آب انبار، مسجد، حمام، مدرسه، ملاخانه، و چند درخت چنار قديمي وجود داشت.
اين شهر توسط بارويي به طول 6 كيلومتر محصور مي شد. در فاصله هاي معين، برج هايي قرار داشت كه در آنان قراولان از شهر حفاظت مي كردند. به گفته مقدسي برج و باروي استرآباد متعلق به قرن 4 هـ .ق يعني حدود 1000 سال پيش بوده است. در حاشيه بيروني باروها خندقي حفر شده بود. تردد و رفت و آمد از طريق 4 دروازه انجام مي گرفت اين دروازه ها شامل مازندران، چهل دختر، بسطام ( حدود فلكه كاخ فعلي ) و فوجرد بودند. بر اساس شواهد تاريخي دروازه ها داراي 5 متر ارتفاع و 4×5 متر طول و عرض داشت. مقدسي در اين باره مي گويد : ‹‹ استرآباد در اين دوره ( حدود سال 375 هـ.ق ) بصورت قلعه بود و برج، بارو، خندق و دروازه داشت ››.
در ابنيه بافت قديم عواملي مانند اقليم، تابش نور خورشيد، مذهب، روحيات مردم و برخي عوامل اجتماعي و فرهنگي نقش به سزايي داشت. ايجاد كرسي چيني با هدف دور شدن از رطوبت زمين، پوشش شيرواني ابنيه ها كه غالبا به چهار سو شيب دارند به منظور ممانعت از نفوذ رطوبت بام، تعدد درب و پنجره ها و نورگير ها به منظور بهره گيري هر چه بيشتر از نور طبيعي، رطوبت زدايي و تهويه هوا از عوامل موثر اقليم در بافت قديم گرگان مي باشد. همچنين تفكيك ابنيه به اندروني و بيروني با هدف رعايت شعائر مذهبي و اخلاقي، آراستن سردرب منازل با آيات و احاديث، بهره گيري از فرم محرابي در پوشش طاقچه ها، درگاهها و نورگيرها از تاثيرات مذهب در سبك معماري ابنيه بافت قديم اين شهر مي باشد.
در واقع اين ابنيه كه بصورت دو طبقه احداث شده بودند و استفاده از چوب و آجر از مهمترين مصالح ساختماني آن به شمار آمد بر اساس وضعيت اقتصادي خانواده ها ( طبقات اشراف ، متوسط و فقير ) ساخته شده بودند. ساختمان هاي اشراف توسط ديوارهاي قطور و بلند محصور مي شدند. اين بناهاي آجري داراي اطاق هاي متعدد و مجزا از يكديگر بودند. اين اطاق ها توسط ستون هاي بزرگ منقش، استوار و مزين شده بودند. بامهاي شيب دار و سفالي بر روي خرپا هاي چوبي بسيار قوي استوار مي شد كه غالبا از چهار طرف ساختمان بيش از يك متر جلوتر مي آمد تا از بارش باران بر پنجره ها جلوگيري كند.