قوم ماد در مناطق مختلف ايران، به ويژه درمنطقه غرب پراكنده بوده، گستردگي قلمرو سكونت اين قوم و تنوع اقليم آن سبب شده كه مردم اين ناحيه براي تنظيم اقتصاد، معيشت و فعاليت هاي خود چند نوع تقويم راپديد آورند.
      درنواحي مرتفع شمالي تقويم شباني برمبناي محاسبات خورشيدي و درنواحي پست تر جنوبي تقويم زراعتي بر مبناي گردش ماه و طلوع ستاره سهيل به وجود آمد. عشاير كوچ روييلاق و قشلاق خود را بر اساس فصل خورشيدي تنظيم مي كردند. نزد عشاير كوچ رو جنوب، بهار كردي از 15 بهمن ماه و زمستان كردي از 15 آبان ماه آغاز مي شود. آثار اين نوع تقسيم بندي و تقويم بر گرفته از سرشت طبيعت را هنوز مي توان با وجود گذشت قرون متمادي، در رفتارهاي زباني اقوام ساكن زاگرس و پيرامون آن مشاهده كرد.
      فصول مختلف سال در كردستان شامل به هار (بهار)، هاوين (تابستان)، پاييز (پاييز) و زمستان (زمستان) است. برخي از طوايف كرد مانند شكري ها، شروع سال را اول پاييز مي دانند و از اول پاييز سال بعد را يك سال ورز مي گويند كه يك سال كشاورزي است. ماه هاي كردي در طوايف مختلف، نام هاي گوناگون دارد كه در هر حال توصيفي از فصول مختلف سال و با الهام از زندگي گياهان، جانوران و آداب كشاورزي و گله داري است. فروردين ماه را «چه ژنانه» مي گويند و ماه جشن است. از اين ماه در برخي از نقاط كردنشين باعنوان «خاك ليوه» نيز ياد مي شود. ارديبهشت ماه را «گولان» -ماه وسط بهار- يا «بانه مه ر» مي گويند كه به معناي رفتن گوسفندان به ييلاق است. اين ماه را «شيست باران» كه همان شست باران است. نيز مينامند. «باره به ران» به معناي پرش قوچ و «تارا» نيز از ديگر اين ماه است. برخي معتقدند در اين ماه انسان دچار تنبلي مي شود و به خواب تمايل بيشتري پيدا مي كند و اگر بخوابد تا آخر سال تنبل و بيكار خواهد بود. اين ماه را در برخي از روستا ها، «به خته باران» نيز مي گويند و معتقدند كه بارش باران در اين ماه قطعي نيست. خرداد را «زه ردان» يا «ئاخر مانگ به هار» -ماه آخر بهار- مي نامند. زردان به معني زردي ها و نشانه زرد شدن گياه، به ويژه جو است. از همين رو اين ماه «جو زردان» نيز ناميده مي شود. در بعضي روستاها به اين ماه «ئالف دوربين» به معني ماه جمع كردن علف، نيز مي گويند. تير ماه را «پوشه ر» يا «ئه ول مانگ هاوين» -ماه اول تابستان- مي گويند. در اين ماه كار جدا كردن كاه از دانه گندم انجام مي شود. اهالي معتقدند در اين ماه گاو و گوسفندان زيادي دچار مرگ و مير مي شوند و از اين رو نام ديگر اين ماه در بين مردم «مندار مانگ» يا «مردار مانگ» است. مرداد ماه را «گه لاويژ» يا «ناوراس مانگ هاوين» -ماه وسط- نيز مي گويند. «گه لاويژ» به معني توده محصول و نيز ستاره اي است كه يك بار در اين ماه و بار ديگر 45 روز پس از شروع زمستان در آسمان پديدار مي شود.

نازك كاري
شهر سنندج‌، مركز توليد صنايع‌ چوبي‌ مانند نازك‌كاري‌، معرق‌ و منبت‌كاري‌ است‌ و مردمان‌ آن‌ از حدود 100سال‌ پيش‌ به‌ خلق‌ آثار هنري‌ در اين‌ زمينه اشتغال‌ دارند.

در حال‌ حاضر انواع‌ توليدات‌ نازك‌كاري‌ و كارگاه‌هاي‌ صنايع‌ چوبي‌ و سنتي‌ به‌ دو گروه‌ عمده‌ تقسيم‌ مي‌شوند:                                                   

توليدات‌ صرفاً تزييني‌ و توليدات‌ كاربردي.
نازك كاري چوب
ساخت فرآورده هاي چوبي و نازك كاري در سنندج سابقه طولاني دارد و محصولات چوبي اين شهر از قديم الايام خواستاران فراواني داشته، به ويژه تخته شطرنج هاي سنندج از مرغوبيت خاصي برخوردار است و در كارگاه هاي نازك كاري علاوه بر تهيه تخته شطرنج محصولهاي ديگري از قبيل قوطي سيگار و شيريني خوري و كيف زنانه و جعبه و لوازم آرايش و سيني و بشقاب و غيره توليد مي شود.
امروز كارگاه هاي خراطي كردستان بيشتر به تهيه قليان، پيپ، چپق، عصا، چوب دستي و چوب سيگاري مي پردازند.

گيوه كشي
گيوه‌ يا «كلاش‌» پاي‌افزاري‌ راحت، مقاوم‌ و ارزان‌ است‌ كه‌ در جوامع‌ كوچ‌نشين‌، روستايي‌ و شهرنشين‌ مورد استفاده‌ قرار مي‌گيرد. سادگي‌ ابزار كار و در دسترس‌ بودن‌ مواد اوليه‌ براي‌ توليد آن‌ و همچنين‌ وجود نيروي كار در دسترس‌، موجب‌ رواج‌ پيشه‌ گيوه‌كشي‌ در كردستان‌ به‌ ويژه‌ در ناحيه‌ اورامانات‌ شده‌ است‌. مراكز عمده‌ توليد گيوه‌ در كردستان، آبادي‌ اورامانات‌ و هجيج‌ است‌ و در قصبه‌ نودشه‌، گيوه‌كشي‌ از مشاغل‌ عمده‌ مردمان‌ محسوب‌ مي‌شود.

كاشي كاري
صنعت كاشي كاري نيز در كردستان رونق بسياري دارد و اين صنعت از قرن سيزدهم هجري قمري به بعد رو به پيشرفت گذاشت و داخل مسجد "دارالاحسان" و مسجد "دارالامان" و خانه هاي قديمي سنندج از كاشي هاي معرق پوشيده است و هنر ساختن كاشيهاي معرق در زمان " امان الله خان اول اردلان " اوج گرفت و صنعت كاشي سازي در اين زمان رو به تكامل گذاشت.

منبت كاري
منبت كاري چوب در كردستان از قديم رواج داشته و درهاي چوبي در كردستان و برخي از روستاهاي آن كه به جاي مانده متعلق به دوران صفوي بوده كه داراي كنده كاريهاي دقيق و به صورت گل و كتيبه هاي گوناگون است.
منبت كاريهايي كه بر در امامزاده ها و مشايخ انجام شده بسيار با ارزش است و امروز هم منبت كاران كرد در كردستان به كار خود ادامه مي دهند و منبت كاري رواج كامل دارد.
اكنون در سنندج معروفترين و زبردست ترين منبت كاران در كارگاه هاي خود همراه با سبكهاي جديد، كه در آن ابداع و ابتكار خود را محفوظ داشته اند، مشغول به كارند.

قواره بري
از ديگر تزيينات‌ كاربردي‌ در بناهاي‌ قديمي‌ سنندج، پنجره‌هاي‌ چوبي‌ با شيشه‌هاي‌ رنگي‌ است‌. جريان‌ رنگ‌ و نور در لابه‌لاي‌ گره‌ها و چفت‌ و بست‌ پيچان‌ نوارهاي‌ چوبي‌، فضايي‌ رويايي‌ و خيال‌انگيز در اتاق‌هاي‌ اين‌ ساختمان‌ها به‌ وجود مي‌آورد. قدمت‌ اروسي‌سازي‌ در سنندج‌ تقريباً به‌ 350 سال‌ پيش‌ مي‌رسد و نمونه‌هاي‌ موجود بر مهارت‌ كم‌نظير استادكاران‌ سنندجي‌ در اين‌ هنر، مهر تأييد مي‌گذارد.

نوروز خواني :
از اوايل اسفند ماه هر سال در اكثريت شهرهاي استان ، نوروزخوانان محلي با چوب دستي و كوله پشتي كه بر پشت خود مي گذاشتند با خواندن اشعار بر وصف نوروز، بهار را نويد مي دادند و به در خانه هاي مردم مي رفتند و مردم هم به فراخور توانايي مالي خود، انعامي به نوروزخوانان مي دادند. اين هداياعمدتا“ برنج، قند،حتي لباس، روسري و سكه پول بود تمامي افراد محل بر گرد نوروزخوانان مي آمدند و ورودشان را به فال نيك مي گرفتند .
در واقع « نو بهار » قبل از عيد، فراررسيدن عيد و بهار را نويد مي داد. آنها غالبا“ دو نفر بودند كه در كوچه و خيابان به راه مي افتادند و جلوي هر خانه اي اشعار مي خواندند : « صد سلام، صد عليك، صاحبخانه، سلام عليك، آمده تنه خدم، با عزت و حرمت، فردا روز قيامت، خدا بده رحمت و . . . »
 

چهارشنبه سوري :
 آخرين چهارشنبه ماه سال است كه مردم از كوچك تا بزرگ بر روي كوه وپاي آتش اشعار «‌زردي من از تو، سرخي تو از من »‌را مي خوانند و در اكثريت روستاهاي اين منطقه در همين هنگام شب كوزه هاي آب نمك را مي شكنند. زيرا معتقد بودند با خريد كوزه نو بركت خانه در سال نو بيشتر مي شود .
در اين شب برخي از دختران به همراه آينه اي به كوچه مي رفتند و سخن اولين فردي را كه از كنار او عبور مي كرد به عنوان نتيجه اعمال و آرزوهاي خود تعبير مي كنند.
قاشق زني در همين شب انجام مي گيرد. پسرها چادر به سر كرده، در دستي قاشق ودر ذستي ديگر ظرفي فلزي همچون كاسه مي گرفتند و جلو در خانه ها مي رفتند سپس قاشق را برظرف مي كوبند و خوردني طلب مي نمايند صاحبخانه در اين هنگام به جهت پيروي از سنن غالبا“ شكلات، شيريني يا قند را به آنها مي دهد .
 

مراسم آق آش :    
جشن 63 سالگي كه در ميان تركمن ها به ‹‹ آق آش›› (Ag-Ash ـ غذاي سفيد ) معروف است. از گذشته نسبتا دور در ميان آنها متداول بوده است در واقع هر يك از مردان تركمن كه به سن 63 سالگي مي رسيد به سبب رسيدن  به  سن پيامبر با دعوت از  نزديكان، آشنايان  و  دوستان جشني را با پخت  غذاي محلي  ‹‹ چگدرمه ›› ( برنج با گوشت ) بر پا مي كنند .
 

موسيقي :
موسيقي سنتي كتولي و تركمن از عمده ترين و شاخص ترين موسيقي هاي سنتي استان گلستان به شمار مي آيد همچنين در اين استان موسيقي سنتي مازندراني ، سيستاني نيز مرسوم و متداول مي باشد.
موسيقي سنتي تركمن:
نوازندگان تركمن را ‹‹ سازنده ›› ( يعني آن كه ساز مي زند ) و خوانندگان را باخشي  (baxshi) مي نامند. از آلات موسيقي تركمن مي توان به دو تار ( تامدرا )، كمانچه ( قجق  ـ  qejq ) ، قاووز ( QAVOOZ   )، تويتك( toitek  ) ( ني )، ويدي بوغين ( yedi boqin ـ ني هفت بند ) اشاره كرد اما مهمترين آنان دو تار و كمانچه محسوب مي شوند.
موسيقي در تركمن صحرا از دير باز به عنوان يك ركن معنوي در زندگي مردم منطقه حضور داشته و عمدتا بوسيله باخشي ها كه سند زنده تاريخ اين خطه هستند حفظ و اشاعه يافته است.

موسيقي :
موسيقي سنتي كتولي و تركمن از عمده ترين و شاخص ترين موسيقي هاي سنتي استان گلستان به شمار مي آيد همچنين در اين استان موسيقي سنتي مازندراني ، سيستاني نيز مرسوم و متداول مي باشد.
موسيقي سنتي تركمن:
نوازندگان تركمن را ‹‹ سازنده ›› ( يعني آن كه ساز مي زند ) و خوانندگان را باخشي  (baxshi) مي نامند. از آلات موسيقي تركمن مي توان به دو تار ( تامدرا )، كمانچه ( قجق  ـ  qejq ) ، قاووز ( QAVOOZ   )، تويتك( toitek  ) ( ني )، ويدي بوغين ( yedi boqin ـ ني هفت بند ) اشاره كرد اما مهمترين آنان دو تار و كمانچه محسوب مي شوند.
موسيقي در تركمن صحرا از دير باز به عنوان يك ركن معنوي در زندگي مردم منطقه حضور داشته و عمدتا بوسيله باخشي ها كه سند زنده تاريخ اين خطه هستند حفظ و اشاعه يافته است.
 

موسيقي سنتي كتولي :
 اين موسيقي به لحاظ رايج و متداول بودن آن در ميان ساكنين كتولي شهرستان علي آباد بنام موسيقي كتولي معروف است. اساس ساختار آن مبتني  بر سه مقام آوازي به نام هاي هرائي، راسته مقام و كله كش است كه هر يك از اين مقامات در زمان هاي مختلف  بر حسب ذوق و استعداد هنري خوانندگان و نوازندگان به اشكال مختلفي اجرا شده است كه پس از شكل گيري و تثبيت به نام آن هنرمند، خوانده شده است كه از جمله آنان مي توان به مقام علي محمد صنم، يحيي گالش و حسنخاني اشاره نمود .

پوشاك سنتي تركمن ها :
يكي از عناصر مهم فرهنگ مادي تركمن ها كه پويايي، اصالت و ارزش ذاتي و زيبايي ظاهري خود را در تمامي شرايط زماني و مكاني حفظ و زنده نگه داشته است، پوشاك مي باشد.اين پوشاك با زيور آلات سنتي مربوطه كه از رنگ هاي ويژه وزيبايي برخوردار است داراي تنوع و تعدد مطلوبي مي باشد كه نگاه هر بيننده اي را به خود جلب مي نمايد. پوشش آن بر حسب مقتضيات  جغرافيايي، شرايط اجتماعي، اقشار اجتماعي، سن افراد و وضعيت تاهل متفاوت است.
 

پوشاك زنان و مردان تركمن:
سرپوش زنان :
چاشوcasov: روسري ابريشمي نسبتا ضخيم زنان تركمن بوده است وبه رنگهاي قرمز و سبز با طرح هاي مربع شكل و خطوط افقي و عمودي در رنگ هاي متنوع است. اين سرپوش امروزه فقط در مراسم عروسي استفاده وبا آن سر و روي عروس را مي پوشانند.
 

سرپوش مردان :
تلپكTeLPeK:كلاهي معمولي كه از پوست بره سياه به نام قره گل تهيه مي شود و كم پشم و مجعد مي باشد اين نوع كلاه داراي شكل نيم دايره است و عمدتا جوانان از آن استفاده مي كردند. نوع ديگر آن از پوست گوسفند تهيه مي شودو معمولا مردان مسن و به اصطلاح ((ياشولي ها))(yasholi )از آن استفاده مي كردند.و به نام هاي پخور تلپك pokhur – telpek و سلكمه تلپك selkme telpek  نيزمي گويند.

مهمترين شيريني هاي محلي ايام عيد نوروز در نزد مردم گرگان :
سرغلبيلي، حلوا ماج، كلومبو، قطاب، پادزاري، نون زنجفيلي و رشته به رشته .
 
كئي پلا  kai pela  : برنج، كدو زرد شيرين، روغن، نمك، فلفل و زردچوبه

اسفناج ته چين : اسفناج، گوشت گوسفند يا مرغ، رب انار، روغن، پياز، نمك ، فلفل، زردچوبه

مرجي پلا : برنج، گوشت چرخ كرده، عدس، رب گوجه، آب نارنج، نمك، فلفل، زردچوبه

گزنه آش : حبو بات ( نخود، لوبيا، عدس )، برنج، برگ گياه گزنه، سير داغ، ترشي آب انار، با قلا خشك، و سپس نمك و فلفل به آن اضافه مي كنند.

آش آبغوره : برنج، لپه، سبزي گشنيز و برگ اسفناج يا برگ چغندر ريز شده، پياز داغ، سير داغ، نعناع داغ، و سپس به آن نمك، فلفل و زردچوبه به آن اضافه مي كنند .

قرتو : در منطقه مينودشت قرلباش ها اين غذا ها را بصورت آبگوشت تهيه كرده و كشك به آن اضافه مي نمايند.

شيلان : اين غذا نيز توسط قزلباش ها تهيه مي شود و مخصوص روز عاشورا است . تركيبات آن عبارت است از گندم، گوشت، برنج و زردچوبه

ال زو ته چين : متداول ترين خوراك محلي مردم حوزه شهرستان علي آباد است كه ماده اصلي آن را نوعي گياهي وحشي كه در گويش محلي به آن ‹‹ ال زو ›› ( el zoo )  مي گويند، درست مي شود.

سير ته چين : برگ سير را همراه با روغن تفت مي دهند سپس لابلاي برنج آبكش شده مي گذارند. اين غذا عمدتا در فصل زمستان و در ميان اهالي منطقه علي آباد كتول رايج است.