درياچه ها
در استان فارس درياچه هاي متعددي وجود دارد . بيشترين تعداد درياچه هاي دائمي كشور در استان فارس وجـود دارد . اين درياچه ها نقشي مهم در چرخه زيست محيطي و طريقه زندگي دارد . درياچه هاي استان فارس را مي توان به درياچه هاي آب شور و درياچه هاي آب شيرين تقسيم بندي نمود. درياچه هاي آب شور استان عبارت است از : درياچه مهارلو، بختگان، طشك و هيرم. درياچه هاي آب شيرين استان عبارت است از : درياچه پريشان، تالاب ارژن، برم شور، درياچه كافتر، هفت برم، درياچه سد درودزن. وسعت درياچه هاي شور استان تقريبأ 145000 هكتار و وسعت درياچه هاي آب شيرين تقريبأ 30000 هكتار مي باشد.

درياچه برم شور : درياچه برم شور در 25 كيلومتري منطقه بابامنير قرار دارد و حداكثر طول آن پنج كيلومتر است .

درياچه پريشان (فامور) : اين درياچه در سه كيلومتري روستاي ايازآباد كه در 12 كيلومتري كازرون قرار دارد، به وجود آمده است. آب درياچه پريشان شيرين است ولي براي آشاميدن چندان مناسب نيست .

درياچه مهارلو : اين درياچه در 27 كيلومتري جنوب‌ شرقي شيراز واقع شده است . اين درياچه از نظر كيفي شور و غيرقابل استفاده است . از آب اين درياچه، براي تهيه استخراج نمك طعام استفاده مي‌شود و مكاني مناسب براي زيست پرندگان و حيوانات وحشي محسوب مي‌شود . وسعت درياچه 600 كيلومتر مربع است .

درياچه و تالاب ارژن : وسعت تقريبي اين درياچه در حدود 2000 هكتار و از جمله درياچه‌هاي آب شيرين كشور است . اين درياچه بخشي از منطقه حفاظت شده ارژن و پريشان است كه در فاصله 60 كيلومتري شيراز و در مجاورت جاده اصلي شيراز- بوشهر قرار دارد.

درياچه برم فيروز سپيدان : درياچه زيباي برم فيروز سپيدان در ارتفاعات حاشيه شمالي شهراردكان در كنار جاده اردكان - مارگون - كمهر واقع شده است . آب اين درياچه از برف هاي ارتفاعات تأمين مي شود.

كوه ها
كوه سفيد : اين كوه مطابق با جهت عمومي زاگرس از شمال غربي به جنوب شرقي كشيده شده و با 3943 متر ارتفاع ، بلندترين نقطۀ شهرستان اقليد است كه در شمال شرقي استان قرار دارد .

كوه گر : اين كوه در شمال شهرستان مرودشت قرار گرفته و 3109 متر ارتفاع دارد . جهت عمومي كوه هاي اين شهرستان نيز مطابق با جهت عمومي زاگرس (شمال غربي- جنوب شرقي) مي باشد.

خرمن كوه : اين كوه در شمال شهر فسا قرار دارد و مرتفع ترين نقطه اين شهرستان محسوب مي شود . ارتفاع قله آن در حدود 3183 متر از سطح دريا است.

كوه تودج : اين كوه از تنگ كرم آغاز مي شود و در جهت شمال غربي و جنوب شرقي امتداد مي يابد . بلندترين قله آن با 3150 متر ارتفاع در شمال شرقي داراب واقع شده است . كوه خرمن كوه و تودج در تمام زمسان و گاه با اوايل تابستان پوشيده از برف است.

كوه ختابان بوانات : اين كوه در شش كيلومتري جنوب و جنوب باختري بوانات قرار گرفته و 3362 متر ارتفاع دارد . اين كوه در دو قسمت ختابان خاوري و ختابان باختري قرار دارد و رودخانه هاي سرميدان و بوانات از اين كوه سرچشمه مي گيرند.

كوه قلات بوانات : اين كوه در در 15 كيلومتري شمال باختري سوريان قرار دارد و ارتفاع آن 2550 متر مي باشد . اين كوه به صورت رشته باريك و طويلي از شمال باختري به جنوب خاوري كشيده شده و دره بوانات را از حوضه آبريز كوير ابركوه جدا مي سازد.

كوه قند يله : اين كوه در دو كيلومتري خاور سوريان قرار گرفته و دره ها و گردنه هاي معروفي در اين كوه وجود دارد . كوه قنديله 2350 متر ارتفاع دارد و از طرف باختر به رشته كوه قلات متصل است.

رودخانه ها

رودخانه شادكام : اين رودخانه كه در گذشته به نام رودخانه سارياتن مشهور بود، از چشمه اي به همين نام در ارتفاعات كوه آلماليجه سرچشمه مي گيرد و پس از آبياري دشت نمدان، به درياچه كافتر مي ريزد.

رودخانه فهليان : اين رودخانه كه مهم ترين رودخانه شهرستان ممسني است ، از به هم پيوستن رودخانه شش پير و رودشير به وجود آمده است كه پس از عبور از كنار كوه قلعه سفيد، وارد منطقه فهليان مي شود .

رودخانه تنگ شيو : اين رودخانه از كوه هاي كهگيلويه و بويراحمد سرچشمه مي گيرد و پس از طي مسافتي ، در خاك كهگيلويه وارد منطقه ممسني مي شود و در دهستان رستم به رودخانه فهليان مي پيوندد.

رودخانه آغاج : اين رودخانه از دامنه كوه تابسك در دهستان دشمن زياري سرچشمه مي گيرد و پس از عبور از ميان دره اي در ناحيۀ شمال غربي شيراز ، در حوالي چهل چشمه از منطقه ممسني خارج مي شود.

رودخانه رودشير : اين رودخانه كوچك از كوه هاي منطقه جاويد سرچشمه مي گيرد و در دهستان جاويد جريان مي يابد و پس از طي مسافتي به رودخانه شش پير در شهرستان ممسني مي ريزد.

از ديگر رودخانه هاي اين استان رودخانه شش پير، رودخانه پيرآب، رودخانه كر، رودخانه سيوند، رودخانه قره آغاج، رودخانه بشار، ودخانه مارگان، رودخانه چوبخله، رودخانه شور جهرم، رودخانه شور لار، رودخانه مهران شور، رودخانه فيروز آباد، رود پلوار، رودخانه پل فسا، رودخانه خشك، رودخانه دالكي، موند (مند)، رودخانه گله دار ، رودخانه شادكام اقليد، رودخانه اوجان اقليد.

فارس در كتيبه هاي هخامنشي به صورت پارسه و در نوشته هاي يوناني به شكل پرسيس آمده و معرب آن فارس است . يونانيان نام ايالت پرسيس را به اشتباه بر تمام ايران اطلاق مي كردند . در جنوب ايران تا كرانه هاي خليج فارس، سرزميني گسترده است كه از روزگاران باستان، پارس ‌(فارس) نام داشته و از آغاز دوره اسلامي مركز آن شيراز بوده است . اين سرزمين، از چند هزار سال پيش زيستگاه پر رونق اقوام بومي ايران، و به ويژه، عيلاميان بوده و از اين قوم، آثار بسياري در گوشه و كنار فارس، هم چون كورنگون ممسني، نقش رستم، تخت جمشيد ( مرودشت) به جاي مانده است . سه هزار سال پيش از اين، قومي كه خود را آريايي مي خواندند، از جنوب روسيه امروزي به فلات ايران سرازير شدند و پس از زد و خوردهاي فراوان با بوميان آن سامان، به پيروزي رسيدند و براي خود سكونتگاه هايي بر پا داشتند . بيشتر اين آرياييان، چوپان و گله دار و كوچ نشين بوده زندگي قبيله اي داشتند . دين آنان، گونه اي بينش توحيدي بود . آنان به خداي يگانه و بزرگي به نام اهورامزدا ايمان داشتند و نيروهاي طبيعي، مانند :‌ آب، آتش، باد، خاك و خورشيد را داراي فره ايزدي پنداشته سرچشمه بدي ها و تاريكي ها را در وجود اهريمن مي جستند . اين آرياييان، قبيله هاي بزرگي داشتند كه معروف تر از همه پارسيان، مادها، سكاها، بلخيان، سغديان، خوارزميان، هراتيان و پارتيان بودند . همه اين قبيله ها به يك زبان بزرگ اما با لهجه هاي متفاوت سخن مي گفتند و سرزمين خود را به نام " آريا وئيج" (ايران ويج) مي خواندند . پارسيان، يكي از اقوام ايراني بودند كه در سه هزار سال پيش به فارس آمدند و در چند مكان، از جمله در انشان (ماليان در 46 كيلومتري شمال شيراز) و پاسارگاد ساكن شدند . پايتخت آنان، نخست پاسارگاد بود كه بعدها، به همدان انتقال يافت .

كاروانسراي احمدي : كاروانسراي احمدي در كنار بازار وكيل ، متشكل از قسمت اندروني و بيروني با تعداد زيادي حجره در دو طبقه و ايوان هايي با ستون هاي يكپارچه سنگي، تزئينات كاشي كاري، صحني با حوض مدور و خوش نقش ، درهاي چوبي و قديمي و يك سنگاب (ظرفي بزرگ كه از سنگ سازند و در حياط مساجد و تكايا جاي دهند و در آن آب ريزند تا تشنگان از آب آن بنوشند) قديمي است .

كاروانسراي روغني : اين كاروانسرا در كنار راسته اصلي بازار وكيل قرار دارد و از طريق دالاني با آن مرتبط است . اين بنا داراي صحن در ميانه و حجره هايي در اطراف آن، ازاره ( آن قسمت از ديوار اتاق و يا ايوان كه از كف طاقچه تا روي زمين بود) سنگي حجاري شده و تزئينات كاشي كاري است.

كاروانسراي سروي : كاروانسراي سروي در مركز ني ريز قرار دارد و در قديم كاروان هاي تجاري استان هاي كرمان، يزد، بندرعباس و فارس، در اين كاروانسرا استراحت مي كردند .

كاروانسراي فيل : اين بنا بين بازار شمشيرگرها و تركش دوزها، در سمت غربي بازار وكيل قرار دارد و ورودي آن از طريق بازار شمشيرگرها است .

كاروانسراي گمرك : اين بنا بعد از كاروانسراي احمدي در بازار وكيل واقع شده و كاركرد اصلي آن در ارتباط با گمرك بود .

كاروانسراي ني ريز : اين كاروانسرا در مركز شهر ني ريز قرار دارد . در گذشته كاروان هاي تجاري استان هاي كرمان، يزد، بندرعباس و فارس كه از اين مسير عبور مي كردند، در اين كاروانسرا كه به عنوان يك مركز مهم تجاري مطرح بود، استراحت مي كردند .

كاروانسراهاي عهد ساساني فيروزآباد : بناهايي كه معروف به كاروانسراهاي عهد ساساني هستند، در سه كيلومتري جنوب آتشكده ساساني در فيروزآباد واقع شده اند . اين كاروانسراها ، نمونه واقعي جايگاه سكونت انسان را در مشرق زمين نشان مي دهد

كاروانسراى قوام آباد : در كنار مقبره كوروش ، در دوره صفوى كاروانسراى سنگى احداث مى شود كه براى استراحت بازرگانان و تجار از آن استفاده مى شده است . اين كاروانسرا امروزه به قوام آباد شهرت دارد .

كاروانسراي ايزدخواست : كاروانسراي ايزدخواست در شمال شرقي رودخانه اي به همين نام بنا شده است و مي گويند يكي از 999 كاروانسرايي است كه شاه عباس صفوي در دوران تبعيدش بنا كرده است .

كاروانسراي ميان‌كتل : در 35 كيلومتري شهرستان كازرون و در منطقه دشت ‌برم پس از ورود به روستايي با همين نام و حركت به سوي كتل‌پيرزن با طي مسافتي حدوداً پنج كيلومتر به بقاياي كاروانسرايي زيبا به نام «ميان‌كتل» مي‌رسيم كه در بين مردم به كاروانسراي «شاه‌عباسي» نيز معروف است .

كاروانسراي كنار تخته : كاروانسراي شهر كنار تخته كه يكي از اين سه كاروانسرا است و تا 50 سال پيش از آن استفاده مي شده است 3000 متر مربع وسعت دارد و شامل بازار، حمام، مسجد و آب انبار بوده است كه اكثرا مردم آن را تخريب و تصرف كرده اند.

كاروانسراي خان زنيان : در 50 كيلومتري جاده شيراز به كازرون و بخش ارژن شهر شيراز يك كاروانسراي زيبا و بزرگ از دوران قاجاريه برجاي مانده كه به نام خان زنيان معروف است.

پل آب رساني تنگ دالون : اين پل در مسيرلار- بندرعباس و در حدود 115 كيلومتري لار در" تنگ دالون" واقع شده و وظيفه انتقال آب را از يك كناره دره به كناره ديگر آن بر عهده داشت. طول پل حدود 90 متر و عرض رويه آن 10/1 متر است .

پل ايزدخواست : اين پل نزديك روستاي ايزدخواست و مجاور كاروانسرايي در مسير كاروان رو شيراز- اصفهان ، در دوره صفوي ساخته شد . اين پل 50/67 متر طول - با احتساب جان پناه ها – 50/4 متر عرض و حداكثر سه متر ارتفاع دارد.

پل پاسارگاد : بقاياي اين پل در جريان حفاري هاي باستان شناسي، در محدوده كاخ ها و باغ هاي پاسارگاد كشف و شناسايي شد . پل پاسارگاد 16 متر طول دارد كه تقريباً برابر با پهناي بستر رودخانه (65/15 متر) است.

پل خان مرودشت : اين پل نزديك مرودشت و در مسير شيراز- اصفهان روي رودخانه كر بنا شده و از آثار دوره صفويه است كه بين سال 1021 تا 1043 هـ. ق توسط " امامقلي خان" حكمران فارس ساخته شده است.

پل دارابگرد : بقاياي پل در12 كيلومتري داراب و كنار دروازه شهر قديمي دارابگرد واقع شده و از آثار دوره ساساني است . اين پل ، ارتباط شهر دارابگرد را با نقاط ديگر از روي خندق دور شهر فراهم مي ساخت.

پل رودخانه خشك شيراز : اين پل در داخل شهر شيراز و نزديك دروازه اصفهان واقع شده و ظاهراً از ساخته هاي كريم خان زند است كه بعدها تعمير و بازسازي شده است . اين پل به نام پل "علي ابن حمزه" نيز مشهور است.

پل شهر قديمي استخر : بقاياي اين پل در شمال شرق و خارج از حصار و دروازه شهر قديمي استخر- واقع در جلگه مرودشت – و بر بستر رود پلوار واقع شده و ظاهراً از آثار دوره ساساني است.

نقش شاپور : نقش شاپور از بقاياي شهري آباد بر جاي مانده است . در خرابه هاي شهر شاپور ، كم و بيش شالوده هاي بعضي عمارات نيز ديده مي شود . خرابه هاي شهر در مكاني به نام «تنگ چوگان» در چند كيلومتري شهر كازرون قرار دارد .

كتيبه هاي كورنگون (كرنگون) : در شمال غربي فهليان و در جنوب روستاي «سه تلون» در 20 كيلومتري شمال غربي نورآباد ، بر فراز كوه «كرنگون» آثار حجاري شده معروف به نقاره خانه و «سگ مترو» جلب توجه مي كند . قدمت اين آثار تاريخي به قرن سوم پيش از ميلاد مي رسد .
نقش بهرام : درنه كيلومتري شهر نورآباد ، در محوطه اي به نام سراب بهرام ، نقش برجسته اي به طول 85/3 و عرض 60/2 متر وجود دارد كه از جاذبه هاي تاريخي منطقه محسوب مي شود .

سنگ نبشته پهلوي تنگ براقي : در شمال غربي پاسارگاد در تنگ براقي ، سنگ نبشته اي به ابعاد 40/1 × 1 متر مشتمل بر 16 سطر كه هر سطر 90 سانتي متر طول دارد ، قرار گرفته است.

نقش رجب : در شمال تخت جمشيد، نقش هايي از اردشير بابكان و شاپور اول در پس رفتگي كوهستان حجاري شده كه به «نقش رجب» معروف است .

تخت گوهر يا تخت رستم : در نزديكي نقش رجب و پايين آرامگاه كوروش، تخت سنگ هاي منظمي به صورت ناتمام وجود دارند كه به تخت رستم معروف اند .
 

نقوش برجسته عهد عيلام : در كوهستان سروان بر فراز تپه اي كه در دامنه كوهستان و بر بالاي رودخانه واقع شده است ، (نزديك به روستاي سه تلو) نقوشي از دوران عيلاميان وجود دارد كه هر چند بسياري از آن محو شده اما هنوز بخشي از آن نقوش بر جاي مانده است .

نقش برجسته سراب بهرام : نرسيده به نورآباد ، پايين كوه در محوطه باصفايي كه "سراب بهرام" خوانده مي شود ، نقش برجسته اي به درازاي 85/3 متر و بلندي 90/2 متر حجاري شده است . در اين نقش بهرام دوم در وسط نشسته و در هر سمت او دو نفر از بزرگان ساساني به حال احترام ايستاده و انگشت سبابه را به نشانه احترام رو به بالا نگه داشته اند .

نقش برجسته بهرام دوم : يكي ديگر از مهم ترين آثار تاريخي ساساني ، نقش برجسته بهرام دوم پنجمين شهريار ساساني است كه در 30 كيلومتري غرب جره و در جنوب كازرون واقع است . اين نقش نشان دهنده پيكار بهرام دوم با دو سر شير است و پشت سر وي خانواده بهرام و كرتير(موبد موبدان) ايستاده اند .

آب انبار آقا : اين بنا در كنار ضلع جنوب شرقي بقعه" ميرعلي بن حسين" در محله " پيرغيب" شهرستان لار واقع است . از تاريخ ساخت بنا اطلاع دقيقي در دست نيست اما براساس كتيبه موجود ، در دوره قاجاريه تعميراتي در آن صورت گرفته است .

آب انبارهاي اوز : اين بناها در بخش اوز ، در 30 كيلومتري غرب شهرستان لار واقع ، و ظاهراً از آثار دوره صفويه است كه در دوره اخير تعمير شده است .
 
آب انبار بام بلند : اين بنا به فاصله كوتاهي از چهار بركه " بگال" در 45 كيلومتري شهر لار واقع شده و به احتمال زياد به دوره صفويه تعلق دارد .

انبار حاجي آقاجاني : اين بنا مجاورمجموعه بازار تاريخي شيراز واقع شده و ظاهراً به همراه تيمچه (محل داد و ستد ) حاجي آقاجاني- واقع در سمت شرقي اردو بازار- توسط"حاجي آقاجان" در دوره قاجار ساخته شده است .

آب انبار دهان شير : اين آب انبار از بناهاي قديمي و زيباي لار است كه در شرق ورودي بازار قرار دارد . اين بنا به دوره صفويه تعلق دارد .

آب انبار سبزكوه : اين بنا در دهكده بنارويه از توابع شهرستان لار، واقع شده و فاقد كتيبه و مدرك تاريخي مبني بر زمان ساخت آن است .

آب انبارهاي سيد جعفر : در محله" دُم گاله" شهرلار، دو آب انبار به فاصله كمي از يكديگر قرار گرفته كه به آب انبارهاي سيد جعفر شهرت دارند و ساخت آنها احتمالاً به دوره صفويه باز مي گردد .

آب انبار شاه عباسي : اين بنا مجاور روستاي بنارويه از توبع شهرستان لار، واقع شده و به دليل نزديك بودن با كاروانسراي شاه عباسي ، اهالي محل آن را آب انبار شاه عباسي مي نامند .

آب انبارهاي گراش : در خارج شهر گراش و مجاور گورستان قديمي در محله نوگراش لار، محوطه وسيعي وجود دارد كه در آن هفت آب انبار به فاصله كمي از يكديگر قرار گرفته اند .

آب انبار وكيل : اين بنا در ضلع غربي مسجد وكيل شيراز واقع شده و هم زمان با مسجد در حدود سال 1180 ه. ق توسط كريم خان زند ساخته شد .

روستاهاي هدف گردشگري در استان فارس و جاذبه هاي آنان عبارت است از:
روستاي قلات : شهرستان شيراز بخش مركزي، داراي جاذبه هاي طبيعي – تاريخي.

روستاي مارگون : شهرستان سپيدان، بخش مركزي، داراي جاذبه هاي طبيعي.

روستاي دشتك : شهرستان مرودشت بخش درودزن، داراي جاذبه هاي طبيعي ، بافت با ارزش.

روستاي جيزرزار : شهرستان مرودشت، بخش كام فيروز، داراي جاذبه هاي طبيعي ، بافت با ارزش.

روستاي پا قلعه : شهرستان ممسني، بخش دشمن زياري، داراي جاذبه هاي طبيعي - تاريخي.

روستاي تنگ براق : شهرستان اقليد، بخش سده، داراي جاذبه هاي طبيعي و تاريخي.

روستاي بندر امير : شهرستان مرودشت، بخش مركزي، داراي جاذبه هاي طبيعي – تاريخي بندر امير.

روستاي سرمشهد : شهرستان كازرون، بخش بالاده، داراي جاذبه هاي تاريخي.

پوشش گياهي استان فارس را درختان جنگلي و گياهان دارويي و صنعتي تشكيل مي دهد، مهم ترين گونه هاي درختي اين استان عبارتند از : بادام كوهي، بنه و بلوط و برخي از گياهان دارويي و صنعتي كه شيرين بيان، گل گاوزبان، كتيرا، آنغوزه و گون برخي از اين گونه ها هستند . مناطق حفاظت شده استان فارس رويشگاه بسياري از گونه هاي گياهي منطقه مي باشند. پارك ملي بمو واقع در شمال شهر شيراز از نظر پوشش گياهي بسيار غني و قابل اهميت است و تا كنون بالغ بر 280 گونه گياهي در آن شناسايي و نمونه برداري شده است.

مراسم ازدواج: دلالگي، مادر و خواهر داماد و چند نفر از نزديكانش به خانه اي كه دختر داشته باشد ، مي روند . خانواده دختر در صورتي كه موافق باشند ، علاوه بر چاي ، شربت هم براي آنها مي آورند . در صورتي كه خانواده دختر تنها به چاي اكتفا كنند ، نشانه آن است كه به اين وصلت رضايت ندارند . پس موضوع منتفي شده و خانواده داماد به خانه ي ديگري مي روند.

مراسم درخت نارنج: در شيراز رسم بر اين است كه اگر درخت نارنجي كه در خانه است نارنج كم دهد يا اصلا ندهد آن را عروس كنند و برايش مراسم عروسي بگيرند براي اين كار ابتدا زن صاحب خانه زنان همسايه را دعوت به عروسي  درخت نارنج مي كند همه در يك زمان مشخص در خانه جمع مي شوند و زن صاحب خانه اره اي را مي آورد تا شاخه ي درخت را ببرد .  يكي از زنان  همسايه مي آيد و ضامن درخت مي شود سپس تور نازكي روي در خت مي كشند و روي آن شكر پنير مي پاشند كر مي كشند و اسولك مي خوانند و شادي مي كنند و بر اين باورند كه آن د رخت  در فصل بهار بعدي بار نارنج خواهد داد.

در ايل قشقايي سه گروه موسيقي دان وجود دارد : عاشق ها ، چنگيان و ساربانان .

عاشقان قشقايي : عاشقان قشقايي از مناطقي مانند قفقاز و شيروان به استان فارس مهاجرت كرده اند و از اين رو ترك زبانند . ساز اصلي آنها «چگور» است اما از سه دهه پيش «تار» جاي آن را گرفت و اكنون كمانچه ساز اصلي آنها است . عاشق ها به دليل شرايط سخت زندگي ، بيشتر در شهرها زندگي مي كنند و ارتباط چنداني با ايل ندارند . بسياري ديگر نيز به دليل تنگدستي در روستاهاي دوردست و آبادي هاي اطراف شيراز زندگي مي كنند و بدين ترتيب بسياري از آهنگ هاي آنها فراموش شده است . عاشق ها معمولاً داستان هاي طولاني را توأم با ساز و آواز ارائه مي كنند . از آهنگ هاي قديمي عاشق ها مي توان از «سحرآوازي» ، «جنگ نامه» و از آهنگ هاي متداول امروزي از «كوراوغلي» ، «محمود و صنم» ، «هليله و خسرو» و «بيستون» نام برد.

چنگيان : موسيقي قوم قشقايي در ميان «چنگيان» رايج است . آنها نوازندگان «كـُرنا» ، «ساز» و «نقاره» هستند . اين هنرمندان معمولاً در عروسي ها و ساير جشن ها مي نوازند . چنگي ها نيز مانند عاشق ها از مردم محروم و زحمتكش ايل هستند . چنگيان نمايانگر موسيقي متداول طايفه خويش هستند و نواهاي آنها ، پيچيدگي و دشواري نواهاي عاشقي را ندارد و آينه تمام نماي موسيقي عاميانه به شمار مي رود.

ساربانان : ساربانان آهنگ هاي قومي ايل را با «ني» مي نوازند. «ني» در ميان مردم ايل ، سازي قديمي و شناخته شده است . ترانه هاي عاشق ها و چنگيان به زبان تركي قشقايي است ولي ساربانان با زباني غير از آن يعني «كوروشي» مي خوانند كه شبيه زبان پهلوي است . در ميان آهنگ هاي مخصوص ساربانان مي توان از «گدادارنما» كه در وصف شترهاي در حال حركت است ، نام برد . بخش قابل توجهي از موسيقي ايل قشقايي را «لالايي» تشكيل مي دهد كه در ميان مادران ايل معمول است . در ايل قشقايي آهنگ هايي وجود دارد كه آنها را در هنگام كار اجرا مي كنند و معروف ترين آنها عبارت اند از : سحرآوازي ، جنگ نامه و موسيقي هايي كه براي برنج كوبي، راندن گله و دوشيدن احشام نواخته و خوانده مي شود.