استان مركزي بين رشته كوه‌هاي البرز و زاگرس و در مجاورت كوير مركزي بين 33 درجه  و 30 دقيقه تا 35 درجه و 35 دقيقه عرض شمالي و 48 درجه و 57 دقيقه تا 51 درجه طول شرقي از نصف النهار گرينويچ قرار دارد. اين استان از شمال به استان‌هاي تهران و قزوين، از جنوب به استان‌هاي اصفهان و لرستان، از شرق به استان‌هاي اصفهان و تهران و از غرب به استان همدان محدود است. مساحت كل استان مركزي حدود 29152 كيلومتر مربع است. مركز اين استان شهرستان اراك است. مهم‌ترين ارتفاعات استان را بخش‌هايي از كوه‌هاي مركزي و كوه‌هاي زاگرس تشكيل مي‌دهند. بلندترين ارتفاعات اين استان قله «شهباز» با 3388 متر ارتفاع در رشته كوه راسوند است و پست‌ترين منطقه آن را دشتي در جنوب ساوه با 950 متر ارتفاع از سطح دريا تشكيل مي‌دهد.

استان مركزي از يك طرف در كوير مركزي و از طرف ديگر در محل زاويه چين‌خوردگي البرز و زاگرس واقع شده است. حدود 38 درصد از مساحت اين استان در منطقه نيمه بياباني، بين كوهستان و بيابان قرار دارد. خاك اين مناطق براي كشاورزي مناسب و استفاده از آب قنات و رودخانه ها در اين نواحي ميسر است.آب و هوا در مناطق مختلف متنوع است.

زمان احداث اين استان به دوره قاجار و سلطنت فتحعلي‌شاه مي‌رسد. در اوايل سلطنت قاجار در بلوك عراق قسمت زيادي از محدوده استان مركزي به علت وسعت زياد و جمعيت فراوان همواره نا امن بود. در زمان فتحعلي‌شاه قشوني به نام عراق تشكيل شد و «يوسف‌خان گرجي» از فتحعلي‌شاه تقاضا كرد تا براي اين قشون يك قلعه نظامي احداث كند. اين قلعه «سلطان‌آباد» خوانده شد و بناي اوليه شهر در در سال 1231 ش به پايان رسيد.

شهر اراك فعلي قبل از سال 1317 خورشيدي به نام عراق و پيش از آن به اسم سلطان‌آباد و در بدو امر عنوان قلعه سلطان‌آباد را داشته است.

شهر قديم اراك داراي چهار دروازه بود و بازار كنوني آن شبكه ارتباطي داخلي اين دروازه‌ها بود و راه‌هاي اصلي و خارجي از اين دروازه‌ها آغاز مي‌شد. با عبور راه آهن از اراك و احداث خيابان و گذرگاه‌هاي جديد، توسعه شهر در قسمت جنوب و جنوب غربي آغاز شد. براساس آمار كتاب «ايرانشهر» در سال 1320 ش، جمعيت اراك پنجاه و يك هزار نفر بود. از اين تاريخ اراك نيز مانند ساير شهرهاي كشور توسعه يافت. در سال‌هاي صلح و آرامش، ديوارهاي حفاظتي شهر برداشته شد و شهر اراك و نقشه منظم اوليه آن بي رويه رو به توسعه نهاد. موقعيت ترابري اراك مهم‌ترين عامل توسعه شهر در سال‌هاي اخير بوده است.

سنگ نگاره غرقاب: روستاي غرقاب درسيزده كيلومتري  شمال شهرستان گلپايگان قرار دارد. در فاصله رودخانه غرقاب و اولين كوهي كه در سمت راست اين رود خانه قرار دارد، سفال هاي اخرايي رنگ بزرگ و كوچك و قلو ه سنگ هاي درشت ديده مي شود كه بيانگر سازه هاي بنايي و استقرار در آن محل است. در پاي كوه سه كتيبه وجود دارد. اولين كتيبه در سنگي به شكل مكعب كنده شده است و به طور مورب روي زمين قرار دارد. يك كتيبه به زبان پهلوي حك شده است.

سنگ ‌نگاره‌هاي تيمره خمين: مجموعه نقش‌ها و كنده‌كاري‌هاي صخره‌اي تيمره به دليل كثرت تصاوير (حدود دو هزار و پانصد تا سه هزار نگاره)، تكرار نمادها و تنوع بسيار، از لحاظ نقاشي و مضامين صخره‌اي منحصر به فرد و به پيش از تاريخ تعلق دارد. به نظر مي‌رسد كه اين سنگ‌نگاره‌ها حاصل نگارگران شكارچي در طي هزاره‌ها و دوران‌هاي طولاني باشد. اين سنگ‌نگاره‌ها اشكال مختلفي از حيوانات شكاري به ويژه بز كوهي و ابزار و آلات شكار و شكارچيان را نشان مي‌دهد.

كتيبه‌هاي تنگه چكاب: «هفتاد قله» بين چهار شهر اراك، خمين، محلات و دليجان، در فاصله بيست و پنج كيلومتري شرق اراك قرار دارد. اين منطقه داراي شصت و سه كتيبه پراكنده و صفه‌اي سنگ‌چين است. كتيبه‌ها، خطوط و يادمان‌هاي نگاشته در تنگه چكاب ادامه سنت باستاني ايرانيان است كه وقايع خود را در مكان‌هايي كه در معرض ديد آيندگان قرار مي‌گرفت، به صورت كتيبه برجاي مي‌نهادند. بررسي‌ها نشان مي‌دهد قدمت برخي از اين كتيبه‌ها به عصر صفوي مي‌رسد. از جمله مهم‌ترين كتيبه‌هاي دره چكاب‌، كتيبه‌اي است كه نام اين محل ـ چكاب ـ در آن آمده است. اين كتيبه داراي پنج سطر است.

منطقه حفاظت شده هفتاد قله: منطقه كوهستاني مشهور به هفتاد قله به مساحت 82125 هكتار بين شهرهاي اراك، محلات و خمين قرار دارد. با توجه به ويژگي زيستگاهي و ارزش‌هاي مربوط به حيات وحش، اين منطقه به عنوان نمونه‌اي بارز از يك اكو سيستم كوهستاني به شمار مي‌رود. ارزش‌هاي زيستگاهي كوه‌هاي اين منطقه باعث شده است كه از زمان‌هاي قديم اين منطقه يكي از بهترين شكارگاه‌هاي كشور محسوب شود. در يكي از دره‌هاي بسيار زيباي هفتاد قله به نام "دره چكاب" سنگ نبشته‌اي وجود دارد كه بر اساس نقش و نگارهاي آن مي توان گفت كه اين منطقه از قديم شكارگاهي معروف بوده است. حيات وحش اين منطقه عبارت است از: قوچ و ميش، آهو، پلنگ و گراز و پرندگاني از قبيل غاز خاكستري، اردك، لك لك سفيد، بلدرچين، هوبره، فاخته، قمري، كبوتر چاهي، كبوتر كوهي، عقاب طلايي، كركس مصري، هما و دال 

 مناطق حفاظت شده چرا و وفس: اين كوهستان‌ها با پوشش گياهي بين بيست و پنج تا شصت درصد و آب فراوان از مناطق حفاظت شده خوب استان به شمار مي‌روند و شامل مناطقي چون  كوه كوچك‌زار، كوه خشكه، كوه وحش و كوه لجور است. حيوانات و پرندگان موجود در آن عبارتند از: قوچ و ميش، آهو، گرگ، روباه، خرگوش، كبك، تيهو، با قرقره، فاخته

 منطقه حفاظت شده سربند: منطقه سربند بيشتر تپه ماهور است و ارتفاعات آن عبارتند از: دواريجان، گونه، چوبدر عليا، چوبدر سفلي و دو آب. اين منطقه داراي زمستان‌هاي سرد و تابستان‌هاي معتدل است و قوچ و ميش و به ويژه كبك در آن يافت مي شود.
دره ماليمر و باغ سماق لو از مناطق بسيار زيباي استان و داراي دره‌هاي سرسبز و چشمه‌هاي فراوان است. قوچ ، ميش و كبك و تيهو در اين مناطق ديده مي‌شود.

چشمه‌هاي آبگرم محلات: در پانزده كيلومتري شمال شرقي محلات، در سمت شرقي كوه خورزن در نزديكي روستاي نينه از توابع دهستان خورهه قرار دارند. از دوران باستان تاكنون از آبگرم محلات به خاطر خواص درماني آن استفاده مي‌كرده‌اند. آب اين چشمه ها از تركيب آب‌هاي سولفاته كلسيك و از نوع آب‌هاي هيپبر ترمال است و در درمان بيماري‌هاي نقرس و هم‌چنين بيماري‌هاي كبدي، صفراوي، كليوي و دستگاه گوارش مؤثر است. سال‌هاست كه مردم ايران به ويژه مردم استان مركزي و شهرهاي قم، كاشان و اصفهان براي درمان و تفريح و گردش به محلات و آبگرم آن مي روند. فصول استفاده از چشمه‌هاي آبگرم محلات بهار و تابستان به ويژه دو ماه مرداد و شهريور است.

چشمه آب معدني چپقلي: در بيست و هشت كيلومتري جنوب غربي اراك، در بالا دست روستاي رباط ميل، بر سينه با صلابت رشته كوه سفيد خاني گردشگاه مصفاي چپقلي قرار دارد. آب معدني چپقلي از رديف آب‌هاي بي كربنات كليسم دار است و منيزيم آهن آن فاقد هرگونه آلودگي ميكروبي است و از نوع آب‌هاي سرد و سبك است و آشاميدن آن اثرات درماني شگرفي در بدن دارد. اين چشمه دايمي با كيفيت مطلوب 0/8 ليتر در ثانيه آب‌دهي دارد و تأثير آن در دفع سنگ كليه و مثانه در بين عموم زبانزد است.

چشمه آب معدني گراو:در پنج كيلومتري شهرستان تفرش، بين دو روستاي گبوران و طراران قرار دارد و دسترسي به آن آسان است. آب اين چشمه معدني داراي خواص درماني است. چشمه گراو متشكل از چند قسمت در سطح زمين است كه از آن‌جا به حالت جوشش از سطح زمين خارج شده و در يك قسمت نيز آب همراه گازكربنيك فراوان از منفذي خارج مي‌شود. در اطراف چشمه باقي‌مانده يك چهار ديواري است كه احتمالاً از آن به عنوان حمام زنانه استفاده مي‌شده است. آب چشمه گراو  از نوع بي‌كربناته مخلوط است و به نسبت تقريباً مساوي يون‌هاي سديم و كلسيم دارد. استحمام در اين آب تسكين بخش درد است و اعث باز و بسته شدن عروق مي‌شود.

چشمه كيخسرو ( سراب حك يا چشمه بلاغ): اين سراب يا چشمه بزرگ در دشت كزاز و در دامنه كوه راسوند قرار دارد. به علت سرسبزي و زيبايي طبيعت يكي از مراكز مهم جذب توريسم و جهانگردي و ايرانگردي است

شاه وزير: تعداد بازيكنان نامحدود است. بازيكنان بر اساس شرايط سني، به سمت‌هاي سلطان، وزير دست راست، وزير دست چپ، سرباز و جلاد تعيين مي‌شوند. وزير دست راست اجراي فرامين سلطان را بر عهده دارد و وزير دست چپ محافظ سلطان است. سربازان نيز از ساير بازيكنان تماشاچيان پذيرايي مي‌كنند. سلطان دستور مي‌دهد فلان كس را كه دزدي كرده، دستگير كنيد و به اين‌جا بياوريد. اگر اين شخص در جمع نباشد، وزير دست راست موظف است او را حتي اگر در خانه‌اش خوابيده باشد، دستگير كند و بياورد. پس از دستگير كردن دزد، بنا به فرمان سلطان با او رفتار مي‌كنند. مثلاً سلطان دستور مي‌دهد كه دزد برقصد يا آواز بخواند يا دو يا سه پارچ آب بخورد يا … اگر سلطان دستور به تنبيه او بدهد، جلاد موظف است طبق فرمان سلطان عمل كند.

حمومك بازي: در آغاز دو سر گروه بازي، بازيكنان خود را انتخاب مي‌كنند. سپس روي زمين دايره‌اي به قطر سه تا سه و نيم متر مي‌كشند و يكي از گروه‌ها به قيد قرعه داخل دايره مي‌ايستد. سرگروه كه اوسا نام دارد، كمربندي در دست مي‌گيرد و نفرات ديگر دست در گردن يكديگر انداخته و خم مي‌شوند، اوسا دور اين بازيكنان مي‌گردد و از سوارشدن بازيكنان گروه بيروني بر پشت هم گروه‌هاي خود جلوگيري مي‌كند. اگر اوسا بتواند با كمربند به پايين تنه بازيكن گروه مقابل كه پاي خود را داخل دايره آورده است، ضربه بزند، گروه بيروني سوخته و جاي گروه‌ها عوض مي‌شود.

يك قل دو قل: ابزار اين بازي پنج سنگ كوچك است. در مرحله اول سنگ‌ها را روي زمين به گونه‌اي مي‌ريزند تا از يكديگر فاصله داشته باشند. اگر سنگي به هنگام برداشتن به سنگ ديگري برخورد كند، آن فرد از بازي خارج مي‌شود. در مرحله دوم سنگ‌ها را به گونه‌اي مي‌ريزند كه بتوان آن‌ها را دو تا دو تا از روي زمين برداشت. در مرحله سوم سنگ‌ها را طوري مي‌ريزند تا سه سنگ در كنار هم روي زمين قرار گيرد. در مرحله چهارم سنگ‌ها را در كنار هم روي زمين مي‌ريزند و همه آن‌ها را يك مرتبه جمع مي‌كنند. در صورتي كه تمام مراحل بدون جا ماندن سنگ به درستي انجام شود، بازيكن برنده محسوب مي‌شود.

همزو: گروهي از بازيكنان در يك حلقه مي‌ايستند. يك نفر از آن‌ها سنگي در دست دارد و آن را مخفيانه به دست يكي از افراد مي‌دهد و همه به طرف يك محل كه از قبل مشخص شده است، مي‌دوند. اگر بتوانند در طول مسير فرد حامل سنگ را شناسايي كنند، آن فرد مجبور است از محل مشخص شده با صداي همزوو… به محل قبلي باز گردد. اگر نتوانستند او را شناسايي كنند، بازي دست اوست و بايد سنگ را بين بقيه گروه تقسيم نمايد.

كوكو بازي: يك چاله كوچك در زمين حفر مي‌كنند. يك نفر يك دستش را داخل چاله مي‌گذارد و به وسيله پاهايش از خود دفاع مي‌كند تا بقيه نتوانند او را بزنند و يا كلاهش را بردارند.

دوز بازي: تعداد بازيكنان اين بازي دو نفر است. هريك از بازيكنان سه مهره دارند كه برحسب تر و خشك كردن، مهره ها را به نوبت روي يك جدول چهارخانه مي چينند. هر دو نفر سعي مي كنند مهره ها را در يك رديف بچينند و چولته (دوز) بزنند و مانع دوز زدن رقيب شوند بازيكنان به هنگام مهره چيني نمي توانند دوز بزنند. پس از اتمام مهره چيني، مهره ها روي جدول چهارخانه حركت مي دهند. هركس در هر نوبت يكي از مهره هاي خود را حركت مي دهد و به خانه خالي مجاور مهره خود مي برد، تا اينكه دور بزند و اگر در مجاور مهره اش خانه خالي نباشد، نمي تواند مهره خود را تكان دهد. پس از دوز زدن، مجددا" بازي را شروع مي كنند.
يك قل دو قل: ابزار اين بازي پنج سنگ كوچك است. در مرحله اول سنگ‌ها را روي زمين به گونه‌اي مي‌ريزند تا از يكديگر فاصله داشته باشند. اگر سنگي به هنگام برداشتن به سنگ ديگري برخورد كند، آن فرد از بازي خارج مي‌شود. در مرحله دوم سنگ‌ها را به گونه‌اي مي‌ريزند كه بتوان آن‌ها را دو تا دو تا از روي زمين برداشت. در مرحله سوم سنگ‌ها را طوري مي‌ريزند تا سه سنگ در كنار هم روي زمين قرار گيرد. در مرحله چهارم سنگ‌ها را در كنار هم روي زمين مي‌ريزند و همه آن‌ها را يك مرتبه جمع مي‌كنند. در صورتي كه تمام مراحل بدون جا ماندن سنگ به درستي انجام شود، بازيكن برنده محسوب مي‌شود.

عبارت است از انواع قالي، بافته‌هاي دستي شامل گليم، جاجيم، انواع گل‌هاي زينتي و تزييني، انواع تريكوها، ژاكت و بلوز محلات، صابون معروف شازند، انواع فتير در اراك، انواع محصولات باغي ساوه مانند انار، خربزه، طالبي، پنبه، رب انار، گندم، چغندر، كشمش و عسل خمين