بر اساس آخرين وضعيت تقسيمات كشوري در آذرماه 1380, استان قزوين داراي 4 شهرستان (قزوين، آبيك، تاكستان، بوئين زهرا) 17 شهر ( قزوين، اقباليه، محمديه، الوند، محمود آباد نمونه، آبيك، رازميان، معلم كلايه، تاكستان، اسفرورين، ضياء آباد، خرمدشت، آوج، شال، دانسفهان، آبگرم و بوئين زهرا) است، 18 بخش، 44 دهستان و 1593 آبادي مي باشد كه 931 آبادي آن داراي سكنه و 612 آبادي آن خالي از سكنه است. اتوبانهاي تهران-كرج-قزوين و قزوين-زنجان، اين استان را به استانهاي شمال، غرب و تهران متصل مي كند. راه آهن شمال غرب كشور نيز از قزوين عبور مي كند. جاده ي ترانزيتيي و بسيار با اهميت ايران-اروپا و تهران-اصفهان-شيراز نيز از داخل شهر قزوين عبور مي كنند.

شهرستان قزوين
اين شهرستان در 130 كيلومتري غرب تهران واقع شده و بوسيله اتوبان و راه آهن به تهران متصل است. آب و هواي اين شهرستان در تابستان خنك و در زمستان سرد مي باشد. ميزان بارش ساليانه آن حدود 318 ميليمتر و دماي متوسط هوا 26 درجه سانتي گراد است. اين شهرستان به طور متوسط 107 روز يخ بندان است و رطوبت نسبي هوا بين 49 تا 57 درصد است. بخش شمالي شهرستان قزوين را كوهستانهاي البرز در بر گرفته و قسمت جنوبي و شرقي آن را دشت نسبتاً همواري احاطه نموده است.

شهرستان آبيك
اين شهرستان در فاصله 5 كيلومتري شرق قزوين بر سر راه تهران-
قزوين واقع شده است و دو جاده ترانزيتي بسيار مهم؛  يكي اتوبان و ديگري جاده آسفالته قديم تهران از كنار آن مي گذرد.

شهرستان بوئين زهرا
اين شهرستان واقع در دشت قزوين و در جنوب آن قرار گرفته است. فاصله آن تا قزوين حدود 50 كيلومتر است. اين شهرستان در كنار جاده بسيار پر تردد اصفهان به تهران واقع شده. زبان مردم بوئين زهرا تركي و جمعيت آن 48 هزار نفر در شهر و 125 هزار نفر در روستاهاي آن مي باشد. شهرستان بوئين زهرا داراي 4 شهر ( آوج، شال، رامند و مركزي)، 14 دهستان و 254 آبادي داراي سكنه است.

تاكستان
شهرستان تاكستان يكي از شهرستانهاي استان قزوين است كه در غرب استان واقع شده. مركز آن، شهر تاكستان است. اين شهر داراي 4 بخش است كه شامل 3 شهر، 9 دهستان و 133 آبادي است. فاصله قزوين تا تاكستان حدود 40 كيلومتر است كه بوسيله جاده آسفالته و اتوبان تهران زنجان به قزوين متصل شده است.

زبانهاي رايج در منطقه عبارتند ازفارسي، تاتي، مراغي، كردي، لري، تركي و رمانلوئي. زبان رايج شهر قزوين و نيز اكثر اهالي ساكن در بخشهاي شرقي استان فارسي مي باشد كه درمحلات بافت قديم شهر با سه گويش راري، مغلواكي و گوي ميداني در ميان مردم متداول بوده است.
لازم به ذكر است به جز زبان مراغي كه در همه روستاهاي مراغي نشين به يك شكل گويش مي شود، زبانهاي ديگر به فراخور اقليم و همچنين تحت تأثير زبانهاي همسايه در گويشهاي متفاوت در ميان مردم جاري مي باشد. زبان شناسان زبان تاتي را از خانوادهاي زبان مادي باستان به حساب مي آورند. زبان رمانلوئي زباني است كه در چند روستاي قزوين متداول است كه ساكنان آن را كولي ها تشكيل مي دهند و به اعتقاد آنها اهالي اين روستاها از ناحيه روماني به اين مكان نقل مكان كرده اند. مثلاً زبان تاتي كه در قسمت غربي الموت رايج است، پر است از اصطلاحات زبان طبري، به خاطر اينكه آن مناطق، هم مرز با استان مازندران مي باشد. اين زبان در قسمت مشرق الموت داراي اصطلاحات گيلكي مي شود، چون در شمال آن استان گيلان واقع شده است.

قبل از ورود اسلام به اين منطقه دين آنان زرتشتي بوده است تا جايي كه گفته ميشود  بناي اوليه مساجد نخستين شهر قزوين بر روي آتشكده ساخته شده است. بعد از اسلام تا زمان ورود صفويه به قزوين مذهب سني در شهر، مذهب غالب بوده  ولي با آغاز حكومت صفوي مذهب شيعه در قزوين به سرعت روبه گسترش نهاد و امروزه  مذهب مردم قزوين شيعه دوازده امامي مي باشد.
در حال حاضر چند خانواده آشوري، ارمني و زردشتي نيز در قزوين ساكن مي باشند كه در گذشته تعداد آنها بيشتر بوده تا جايي كه آنها در قزوين داراي سه كليسا بودند.

موسيقي رايج در شهر قزوين تفاوت چنداني با موسيقي دستگاهي ايران  ندارد. تنها در گذشته اين آوازها و دستگاه ها كه در مكتب هاي متفاوت اجرا مي شد از جمله مكتب خراسان، مكتب تهران و … مكتبي نيز وجود داشته به نام مكتب قزوين كه امروزه فراموش شده است. اين مكتب تا اواخر دوران قاجاريه رايج بود، در آن زمان هنرمنداني مانند: اقبال سلطان ملقب به اقبال آذر كه از اساتيد مسلم آواز ايران به حساب مي آيد از قزوين به شهر تبريز مهاجرت مي كنند. او با تلفيق اين شيوه آوازي و موسيقي آذري مكتب تبريز را پايه گذاري مي كند.

جشن انار
در بخش تارم اواخر شهريور ماه يا اوايل مهر يك روز از قبل تعيين مي شود تا در آن روز اهالي روستا دسته جمعي به مزارع انار بروند و به همراه نواختن دايره و يا سرنا و دهل شروع به چيدن انار كنند. تا قبل از اين روز كسي حق ندارد اناري بچيند.

جشن فندق
رودبار شهرستان از جمله مناطقي است كه فندق به طور عمده كشت مي گردد. در بسياري از روستاهاي اين ناحيه در اواسط مرداد ماه جشن فندق به پا مي كنند و به مانند انار چيني همه با هم به مزارع مي روند در ابتدا شخصي با خواندن اشعاري كه بيشتر به صورت بداهه مي باشد و ديگران اشعار او را واگويه مي كنند سپس همه شروع به چيدن فندق مي كنند دوشيزگاني كه نامزد شده اند براي همسران خود از هسته فندق رشته اي به مانند گردنبند درست مي كنند به اين صورت كه زماني كه هسته هنوز خشك نشده با سوزن آنها را سوراخ مي كنند و نخ از آن مي گذرانند و در پايان دو سر نخ را به هم گره مي زنند. آنها به اين گردنبند " گلوانه " مي گويند و آن را نگه داشته تا در فصل زمستان به شوهرانشان هديه دهند.

كشتي پهلو به پهلو
 اين نوع كشتي كه از قديمي ترين انواع كشتي محسوب مي شود هنگام مراسم عروسي انجام مي گيرد. بدين صورت كه دو نفر در كنار يكديگر به پشت مي خوابيدند و پاهاي خودر را (دو پاي مخالف كه در كنار يكديگر هستند) به هم گره مي كردند و شروع به زور آزمايي مي كردند. شخصي كه داراي نيروي بيشتري بود مي توانست پاي رقيب خود را زود تر از زمين بلند كند و حريف خود را از جاي حركت بدهد  متاسفانه اين كشتتي امروزه به فراموشي سپرده شده است.

كوسه گلين ( كوسن گلين)
اهريمن خشكسالي يكي از قديميترين دشمنان ايران زمين است. ايرانيان براي مبارزه با اين ديو علاوه بر كارهاي عملي همچون حفر قنات و ساخت آب انبار دست به يك سري مناسك اعتقادي نيز مي زدند كه مراسم كوسه گلين از آن نوع است. اين مراسم كه به اشكال مختلف در ايران اجرا مي شده در منطقه قزوين نيز به چند شيوه اجرا مي شده است؛ بدين صورت كه پير زني بوسيله پارچه و لباسهاي كهنه، عروسكي كوچك درست مي كند، آنرا دست گرفته و در كوچه ها به راه مي افتد و بچه ها نيز پشت سر او حركت مي كنند آنها به هر خانه كه مي رسند صاحب خانه از وسايل تهيه آش چيزي به آنها مي دهند مانند نخود، رشته و … همه آنها را جمع مي كنند و آشي مي پزند و بين اهالي تقسيم مي كنند مردم معتقدندكه پس از چندي باران خواهد آمد. اين رسم را در سالهايي كه دچار خشكسالي بوده  برگزار كرده اند.

چمچمه خاتون
نوعي ديگر از مراسم طلب باران است و آن بدين صورت است كه داخل يك قدح آب مي ريزند و آن را به پشت بام مي برند و با يك چمچمه كم كم آب داخل آن را به طرف آسمان مي پاشند.

چوب جنگ
در بيشتر روستاهاي استان قزوين يكي از سرگرميهاي جوانان در روز عروسي، چوب جنگ مي باشد. جوانان با در دست گرفتن چوب در حين اجراي رقص پا به طور نمايشي با يكديگر به مبارزه مي پردازند.

پنجاه به در
هر ساله بعد از ظهر روز نوزده ارديبهشت، پنجاهمين روز سال، از زماني كه زهر آفتاب ظهردم گرفته مي شود، مردم قزوين منازل خود را ترك مي كنند و به مصلاي شهر مي روند. اين مصلا در ميان باغهاي جنوب شرقي شهر واقع شده است در گذشته در اين مكان يك آب انبار و يك مسجد وجود داشته كه تنها بخشي  از آب انبار آن به جا مانده است.

تير گان (تير ماه سيزده)
اين جشن كه همان جشن تيرگان ايران باستان مي باشد در روز سيزدهم تيرماه برگزار مي شد.

آيين هاي سوگواري شامل: سيزدهم محرم و درخت خونبار مي باشد.

منبت كاري
اين صنعت در غالب شهر هاي ايران معمول بوده در قزوين نيز به حد كمال وجود داشته و بهترين نمونه آن در حرم شاهزاده حسين است و نمونه ديگر آن ارسي هاي برخي منازل خصوصي به ويژه ارسي هاي ((حسينيه اميني)) ها است كه در سراسر ايران بي نظير است.

نقاشي پشت شيشه
 نقاشي پشت شيشه ي قزوين در دوران قاجاريـه با مـايه گرفتن از هنر روزگارصفويـه درخشيده است تاجائيكه اين شهر يكي از مراكز توليدآن گشته و صدها اثر در اين سبك آفريده شده، ولي متاسفانه قسمت اعظم آنهادرگنجينه ها ي خصوصي و موزه هاي بزرگ پراكنده گشته واز آنجاكه تقريبا تمامي آنهافاقد امضاء است از اينـرو  نقاشـان بزرگ اين شهر بر خــلاف خوشنويسان آن، گمنام مانده اند و شناسائي آنها پس از گذشت ساليان دراز كاملا دشوار مي نمايد.

نقاشي و تذهيب
درقزوين نقاشي معمول بوده است. روي درها،ارسي ها،ديوار و سقف اطاقها رانقاشي كرده، روي آن را رنگ جلا از روغن كمان مي زدند و  اين روغن را با دستور خاصي تهيه مي كردند. رنگهايي كه بكار مي رفته تماما رنگهاي طبيعي (معدني و گياهي) و داراي ثبات و جلاي ويژه اي بوده است.

خوشنويسي و خطاطي
شهر قزوين دراين قسمت شايد به بسياري ازشهرهاي بزرگ مزيت وبرتري داشته باشد، زيرا بزرگترين استاد خط نستعليق (ميرعماد حسني قزويني) از قزوين برخواسته و وي كسي است كه هنوز هم طغراي شهرياري، اقليم خط و خوشنويسي بنام نامي وي مزين و موشح است و در اين فن استادي مسلم و بي رقيب مي باشدوآخرين هنرمند نامي اين هنر ازمردم قزوين، شادروان ميرمحمدحسين عمادالكتاب سيفي حسني قزويني است، كه در عصر خود در سراسر كشور بي رقيب بود و در تهران مي زيست و شاهنامه معروف به چاپ امير بهادر به خط آن مرحوم است ورسم المشقهايي براي نوباوگان ترتيب داده وچاپ كرده است كه براي مبتديان و نوآموزان بهترين وسيله تمرين مي باشد.