فصل زمستان درهمدان

شهر بسيار قديمي همدان وآباديهاي اطراف آن، زمستاني طولاني وخيلي سرد دارد . هوا از اول ماه آذر چنان سرد مي شود كه مردم ناچارند كرسي بگذارند . در بعضي خانه ها با آنكه بخاري دارند كرسي هم مي گذارند زيرا داشتن كرسي از واجبات است و تا زير كرسي نروند حسابي گرم نمي شوند.
اگر كف اتاق هم سطح زمين باشد وزير آن زير زمين يا اتاق ديگري نباشد بهتر آن است كه در زمين چاله بكنند.
چون چاله آتش را بهتر گرم مي كند اما اگر بخواهند در اتاق هاي فوقاني كرسي بگذارند ناچار از منقل استفاده ميكنند. وقتي هم هوا گرم شد وكرسي را برداشتند ، يك تخته را به اندازه دهانه چاله روي آن مي اندازند واتاق رافرش ميكنند .
بعضي ها خاكستر چاله را دور نمي اندازند وبراي سال بعد نگه مي دارند زيرا نگاه داشتن خاكستر اجاق وچاله را مايه بركت وشگون مي دانند .
در همدان كه سركه هاي خوب خانگي فراوان است زنان با سليقه همداني هنگامي كه كرسي گذاشتند كمي سركه در ظرفي مي ريزند وزير كرسي مي گذارند تا بخار سركه هواي كرسي و دود زغال را بگيرد و سر درد نياورد .
در همدان بچه هاي كوچك وشير خواره را كه تحمل سرما ندارند روي كرسي مي خوابانند تا جاي گرم ونرمي داشته باشند وسرما نخورند .
رسم است كه شب اول كه كرسي مي گذارند بايد روي آن پلو بخورند به همين جهت شب اول كرسي گذاران در همه خانه ها پلو مي خورند وعلاوه بران ظرفي پر از مويز يا شاني يا هر دو را بر روي آن مي گذارند تا دوستان وآشنايان كه مي آيند بخورند وشادي كنند ومبارك باد بگويند .
در همدان زمستان را به چله بزرگه وچله كوچكه تقسيم مي كنند . چله بزرگه چهل روز است واز اول دي شروع مي شود وچله كوچكه بيست روز است كه ازيازدهم تا آخر بهمن ادامه دارد .
چهار روز از آخر چله بزرگه وچهار روز اول چله كوچكه را چار چار مي گويند.« ۶ تا ۱۴ بهمن ماه هر سال » در چله كوچگه هوا بقدري سرد مي شود كه اغلب حوض ها مي تركد .
چله كوچك گفته : اگر عمر من زياد بود بچه را در گهواره از سرما مي كشتم ودست زنان را نيز در تنور خشك ميكردم. ده روز كه از چله كوچك گذشت كوسه در مي آيد بعد از آن هم اسفند مي رسد كه ده روز اولش را اهمن وده روز دومش را بهمن و نه روز آخرش را « آفتاب به هود » مي گويند .
چهل وپنج روز كه از زمستان مي رود نفس دزده مي زند وپنجاه روز كه گذشت نفس آشكار مي زند نفس دزده كه ميزند يخها از زير آب مي شوند ولي نفس آشكار يخها را از رو هم آب مي كند . اهمن وبهمن دو برادرند وآفتاب به هود خواهر آنهاست واين كوسه بچه هاي ننه پيرزن هستند .
اهمن وبهمن مي روند سر كوه هيزم بياورند اما برنمي گردند بعد ننه پيرزن دخترش را مي فرستند او هم مي رود وبر نمي گردد آنوقت ننه سرما با اينكه از سرما مي لرزد از زير كرسي بيرون مي آيد وبه طرف كوه ميرود دنبال بچه هايش .
اما آنها را پيدا نمي كند سه روز در كوه مي ماند وسرما را زياد مي كند بعد جارويي را آتش مي زند ودور سرش مي چرخاند ومي گويد « كو اهمنم ؟ كوبهمنم ؟ دنيا راآتش مي زنم » آنوقت جارو را پرتاب مي كند .
مردم معتقدند اگر جارو به آب افتد سال جديد پر از آب وباران مي شود واگر به خشكي بيفتد خشكسالي در پيش است . مردم عقيده دارند شش ، هفت روز اول اسفند هوا گرم مي شود وبعد دوباره سرد مي شود كه به اين سرما اجوج ومجوج يعني ياجوج وماجوج مي گويند.
همچنين مي گويند پيرزني شتري داشت شتر آن در سرما آبستن مي شود شتر پيرزن در سرما آبستن نشده بود پيرزن وقتي ديد هوا گرم شده به سر كوه رفت وگفت: « خداوندا چرا سرما را نگه نداشتي تا شتر من آبستن بشود ؟ »
خداوند سرما را دوباره فرستاد تا شتر پيرزن آبستن شود . اين سرماي پيرزن تا عيد ادامه دارد همدانيها معتقدند كه محل زندگي غول بياباني سر كوه الوند است و وقتي كه هوا مه آلود مي شود مي گويند غول بياباني قليان مي كشد تا هوا گرم شود ودرختان ميوه بيدار شوند وميوه دهند .
وقتي آب از نودان مي آيد ويخ مي زند مي گويند آب چولور بسته «يعني قنديل بسته .»
اگر كسي دستهايش را زياد در آب سرد بزند ويخ كند مي گويند دستهايش شده مثه چلور . وقتي كسي در هواي سرد از خانه بيرون بيايد وبخار دهانش يخ ببندد مي گويند سرش يا ريشش وسبيلش قرول بسته است .
مثل مشهوري مي گويد چهل و پنج زمستان بهتر از چهل وپنج تابستان است .
بيست روز به عيد مانده باد نسبتا" گرمي مي وزند كه به آن شمل بادي مي گويند كه از زبان او اشعاري مي خوانند كه يكي از آنها اين است :
شمل بادم ، شمل بادم ، شمل باد غم از دل مي برم برف از بيابان
بگردم كوه به كوه ، دره به دره نيلم برف ويخ ما نه يه ذره
در نهاوند: موقعي كه باران پائيزي جهت كشت وزراعت مي بارد مي گويند يك فرزند ومادري كه هر دوي آنها اولين فرزند وپدر ومادرشان وبه اصطلاح اهل محل « نور چشمي » باشند بايد كله يك الاغي را بشورند واعتقاد دارند بعد از برگزاري مراسم شستن سر الاغ ، حتما" باران خواهد باريد عقيده ديگر آنها اين است كه دعا كنند ودعاي باران بخوانند .
عقيده ديگري نيز دارند كه با ريختن آب بوسيله آفتابه در لانه سار باران خواهد آمد . در نهاوند چله بزرگ را آمل ، چله كوچك را ممل و به مادرشان دا ميگويند . اگر در چله بزرگ وچله كوچك تگرگ بيايد مي گويند چون دا احساس كرده كه عمر بچه هايش رو به اتمام است در مرگ انها گردنبند خودش را پاره كرده و سوگواري مي كند

مراسمي چون شب زنده داري شب يلدا يا شب چله بزرگ، كوسه گردي يا كوسه گلين،چله كوچك،چهارشنبه سوري و عرفه ازجمله مراسم زمستاني،سمنو پزان و چره گردان ازمراسم فصل بهار،خرمن كوبي وشيرواره از مراسم تابستاني و پاييزانه و قازيان از مراسم فصل پاييز است.
چمچمه خاتون،گاوبر،حشلي محلي از ديگر مراسمي است كه براي باران خواهي يا افزايش خيرو بركت محصولات انجام مي شود.علاوه بر اين مراسم مذهبي چون مراسم سينه زني و تعزيه خواني ماه محرم و نيز اعياد مذهبي و مراسم ماه رمضان و همچنين عيد نوروزو آيين هاي خاص آن،در هر منطقه با توجه به سنت ها و فرهنگ خاص آن منطقه انجام مي شود.