آب و هوا : اقليم استان از نوع خشك و بياباني است، اما با توجه به موقعيت قرارگيري مناطق پست يا مرتفع، به دو دسته تقسيم مي شود:
الف) اقليم خشك و گرم: شامل دشتها و مناطق هموار مركز، غرب و جنوب استان
ب) اقليم خشك و ملايم: كه دربخشهاي مرتفع شمالي، شمال غربي استان واطراف بيرجند مشاهده مي شود.

موقعيت طبيعي : استان از نظر ناهمواريها تقريباً به دو  قسمت «كوهستاني و مرتفع» و «پست و هموار» تقسيم مي شود. قسمتهاي كوهستاني بيشتر در شمال و شمال غرب استان و قسمتهاي پست و هموار در دشتهاي مركز و جنوب استان واقع شده اند.مناطق پست و هموار استان شامل زمينها و دشتهاي همواري هستند كه در قسمتهاي مركزي، غربي و جنوب غربي استان قرار گرفته اند. از نظر كشاورزي، دامپروري  و احداث راههاي ارتباطي از اهميت خاصي برخوردارند. دشتهاي جنوب و جنوب غربي استان حاوي نمكزارها و نقاط پست و كم ارتفاعي هستند كه گاهاً از هر نوع پوشش گياهي عاري هستند و بدليل مجاورت با حاشيه شمال كوير لوت، آب و هوايي خشك و خشن دارند و در معرض حمله شنهاي روان قرار دارند. به علت كمي نزولات جوي، فصلهاي پرباران منتهي به ماههاي پاياني زمستان و اوايل بهار هستند و ميانگين بارندگي در فصول گرم و سرد سال به ترتيب 1/0 ميليمتر و 1/95 ميليمتر مي باشد.قرارگيري استان در ناحيه آب و هوايي بياباني (گرم و خشك) شرق ايران سبب شده تا اكثر جريانات رودخانه اي، موقت و فصلي بوده و رودخانه دائمي در استان وجود نداشته باشد. تندابها و سيلابها در بسياري از موارد بدليل فقر پوشش گياهي، سبب خرابي مي شوند. بخشهاي وسيعي از مركز، غرب، شرق وجنوب استان با محدوديت منابع آب مواجه مي باشند و منابع محدود آ ب زير زميني تنها امكانات تامين آب محسوب مي شوند.قرارگيري گسل بزرگ نهبندان كه به طول 750 كيلومتردر چندين شاخه موازي كه از مركز سيستان و بلوچستان و مرز پاكستان، تا شمال استان و نواحي جنوبي استان خراسان رضوي امتداد يافته، جدا از ايجاد زمين لرزه هاي پراكنده، سبب تشكيل ساختارهاي متنوع زمين شناسي در طول ميليونها سال و تشكيل توده هاي سنگهاي «گرانيت سبز» دراستان شده كه بسياري از گونه هاي آن شهرت جهاني دارند.