اصفهان يكي از شهرهاي مبنايي براي كشور ايران در طول تاريخ بوده و هست اين شهر از معدود مراكز باستانشناسي ارزشمند جهاني و بسياري از آثار باستاني آن در ليست آثار بشري به ثبت رسيده است اگر از تاريخ اين شهر سخن به ميان آيد سرگذشت آن تا اعماق اساطير و افسانه ها ريشه دارد تاريخ اين شهر از يك سو به سليمان و نوح متصل و از سوي ديگر پايگاه نهضت كاوه آهنگر بر عليه ضحاك خونخوار معرفي مي گردد.

دائره المعارف باستاني تاريخ اصفهان را از قرن سوم پيش از ميلاد مسيح ذكر كرده است ولي دكتر لطف الله هنرفر در مقدمه كتاب آشنايي با شهر تاريخي اصفهان نوشته است موجوديت تاريخي اين شهر به هزاره سوم قبل از ميلاد هم مي رسد .

در هر حال نام اصفهان در ابتدا انزان بوده و سپس به گابيان يا گي تبديل شده است در دوران عيلاميان شعبه اي از مادها به سوي اصفهان رهسپار شدند وبا توجه به اين كه اصفهان تحت تسلط عيلاميان قرار داشت از پيشرفت آنها جلوگيري به عمل آمد.

در اين دوران جاده تجارتي كه خليج فارس را به ناحيه اصفهان مربوط مي ساخت به اين شهر اهميت خاصي مي بخشيد ياقوت حموي اصفهان را سواران ناميده كه مشتق از واژه هاي اسپهان و سپاه است احتمالا وجه تسميه اين شهر به دليل وجود پادگان نظامي در آن بوده است .

اردشير بابكان بنيانگذار سلسله ساساني اصفهان را به تصرف خود درآورد اين شهر كه محل فرمانروايي يكي از هفت خاندان بزرگ بود با ظهور اسلام در زمان خليفه دوم به تصرف مسلمانان درآمد و پس از اين كه اصفهان اسلام را پذيرفت براي مدتي جي ناميده شد. در قرن چهارم هجري مرداويج بنيانگذار سلسله زياري اصفهان را ضميمه تصرفات خود كرد .

ركن الدوله ديلمي دو محله مسلمان نشين شهرستان و يهوديه را به همديگر ملحق نمود اصفهان در دوره آل بويه و سلجوقيان پايتخت بوده است .

در سال 1000 هجري قمري به دستور شاه عباس اول پايتخت صفويان از قزوين به اصفهان انتقال يافت. خيابانهاي وسيع و ميدانهاي بزرگ مساجد و كاخهاي سلطنتي بخشي از سيماي شهر اصفهان در اين دوران است. تحقيقات باستان شناسي و كاوشهاي علمي حاكي است يكي از نخستين نواحي مراكز تمدن و مسكن انسانهاي ماقبل تاريخ در اطراف كاشان قرار دارد .