تيشتر در فرهنگ‌ها و متون پهلوي و اوستا به معاني چندي آمده ليك منظور اصلي همان ايزد تير است كه در پهلوي تيشتر و در اوستا تيشتريه آمده است و يشت هشتم اوستا به نام تيشتريشت(1)، به وي منسوب است. چهارمين ماه سال و سيزدهمين روز هر هر ماه را به نام ايزد تيشتر، تيرماه و تيرروز گويند. تيشتر ايزد باران است و بر ستوران موكل است و تدبير و مصالحي كه در روز تير، از ماه تير واقع است، به وي تعلق دارد. ايرانيان چون نام روز و نام ماه موافق آيد، آن روز را عيد كنند و جشن سازند، اين روز را نيز مانند مهرگان و نوروز مبارك دانند و اين روز را تيرگان(2) و جشن اين روز را جشن تيرگان خوانند

تيشتر - ستاره باران

تيشتر در فرهنگ‌ها و متون پهلوي و اوستا به معاني چندي آمده ليك منظور اصلي همان ايزد تير است كه در پهلوي تيشتر و در اوستا تيشتريه آمده است و يشت هشتم اوستا به نام تيشتريشت(1)، به وي منسوب است. چهارمين ماه سال و سيزدهمين روز هر هر ماه را به نام ايزد تيشتر، تيرماه و تيرروز گويند. تيشتر ايزد باران است و بر ستوران موكل است و تدبير و مصالحي كه در روز تير، از ماه تير واقع است، به وي تعلق دارد. ايرانيان چون نام روز و نام ماه موافق آيد، آن روز را عيد كنند و جشن سازند، اين روز را نيز مانند مهرگان و نوروز مبارك دانند و اين روز را تيرگان(2) و جشن اين روز را جشن تيرگان خوانند.

       تيشتر نام ستاره ستاره باران است كه به ستاره شعراي يماني (سيريوس) اطلاق شده است. ايزد باران، موكل باران است و به كوشش او زمينِ پاك از باران بهره‌مند گردد و كشتزارها سيراب شوند. گويند هرگاه تيشتر از آسمان سربرآرد و بدرخشد، مژده بارش باران مي‌دهد. شعري اصولا نام دو ستاره است كه يكي را شعراي شامي و ديگري را شعراي يماني گويند. شعري در شب‌هاي تابستان نمايان مي‌شود. تيشتر را در فارسي كنوني شباهنگ نامند كه در صورت فلكي كلب اكبر واقع است و پرنورترين اختر آسمان است.

      دو صفتي كه هميشه از براي تيشتر آمده اولي رايومند (داراي شكوه و فروغ) و دومي فرهمند است و زيباترين اسطوره پارسي متعلق به وي است (اين اسطوره در كتاب بندهش نگاشته شده است.):

      در ابتدا، هنگامي كه اَنگرَه‌مينو (خردِ خبيث) بر سِپَنتامينو (خرد مقدس) ستيزه آغاز نمود، تيشتر نيز به ياري سپنتامينو برخاست. از نيروي باد، آب به سوي آسمان راهي شد. تيشتر به رهنمايي ايزد بُرُز(ايزد كشاورزي) و فروهر نيكان با ياري وَهُومَن (ايزد راستي) و ايزد هُوم (شراب مقدس) براي اجراي وظيفه خويش سه شكل به خود گرفت، نخست به صورت مردي، دوم به هيبت اسبي سپيد و سوم به قالب گاو نري (ورزا) درآمده، براي سي روز و سي شب در ميان فروغ پرواز نمود و از هر يك از تركيب‌هاي سه‌گانه خويش، ده و روز و ده شب باران شديد بباريد، هر قطره‌اي از اين باران به درشتي پياله‌اي بود و از هر كدام به اندازه قد يك مرد آب در روي زمين بالا آمد. جانوران موذي هلاك و در سوراخ‌هاي زمين غرق شدند.آنگاه باد ايزدي وزيدن گرفت و تمام آب‌ها را به اقصا نقاط زمين راند، از آن درياي فراخكَرت(اقيانوس) به وجود آمد، لاشه جانوران موذي در روي زمين به جاي ماند و زهر وعفونت ‌آنان خاك را فراگرفت. براي آنكه زمين از زهر پاك گردد، دومين بار  تيشتر به شكل اسب سپيدي با سم‌هاي بلند به سوي دريا شتافت، رقيب او اَپوشه(ديو خشكي) به صورت اسب سيه‌فامي با سم‌هاي گرد از براي ستيز به سوي وي راند و از فرسخي دورتر، تيشتر را به بيم و هراس انداخت. تيشتر براي پيروزي و رستگاري اهورا مزدا را به ياري خواند، ايزد ايزدان وي را نيرو بخشيد.

      تيشتر زور ده شتر جوان و ده اسب جوان و ده ورزاي (گاو نر) جوان و ده كوه و ده رود به خود گرفت. آنگاه اَپوشه‌ديو هراسيده و به فرسخي دورتر گريخت. از اين روي گويند نيروي يك تير با تيشتر بوده، چه، يك فرسخ، مسافت پرش يك تير مي‌باشد. پس از آن تيشتر اَپوشه را به مسافت يك هزارگام از دريا دور نمود و باران بِه از پيش باريدن گرفت. قطرات خرد و درشت هر يك به درشتي يك مشت و يك دست، درشتي سر گاو و سر انسان، بباريد. در اين زمان سپينچَكرَ و اپوشه‌ديو بر تيشتر كوشيدند. آتش وازيشتَ(3)از گرز تيشتر شراره كشيد و سپينچكر را هلاك نمود. از اين ضربت گرز خروش بلندي از نهاد سپينچكر برخاست(4). آنگاه تيشتر بارش را براي ده شبانه‌روز ديگر ادامه داد. چرك و زهري كه از جانوران موذي در روي زمين باقي‌مانده بود با آب درآميخت و آب شور پديد آمد. پس از پايان بارش، سه روز باد وزيدن گرفت و آب‌ها را به فراسوي مرزهاي زمين برد.

      اين زد و خورد هر ساله است و چرخش فصل‌ها از پس ستيز تيشتر و اپوشه ديو مي‌باشد.

      در ساير مراجع تيشتر ابتدا به شكل جواني 15 ساله و زيباروست، سپس به قالب ورزا در مي‌آيد و در پايان به هيبت اسبي سپيد وزيبا و زرين گوش است و اَپوشه‌ديو اسبي است مهيب و سياه، با گوش ويال و دمِ كَل. تيشتر با قرباني و ياري مردم بر اَپوشه پيروز مي‌گردد. ستيز اين ‌دو سه‌شبانه روز است كه در اين مدت گه برق مي‌درخشد و گه رعد مي‌خروشد.

      تيشتر از آن رو ارجمند است كه زايش زمين از اوست و قرباني مردم وي را نيرومند مي‌سازد.

چرا تيشتر؟

تيشتر از نگاه من زيباترين اسطوره ايراني است و نماد تفكري زيباست.

همواره اسطوره‌ها را با نگاهي حسرت‌آميز نگريسته‌ام و به دنبال معادلي خداي‌گونه براي خويش بوده‌ام و تيشتر را مناسب اين انتخاب مي‌دانم. چرا؟

همواره براي تغيير پيرامون خويش كوشيده‌ام و ليك هر بار پس از مدتي تلاش، سرخورده از برخورد مسولان و بر خي دوستان به گوشه‌اي آرام نشسته‌ام. پس از مدتي دوستاني نيكونهاد دوباره نيروي رفته را به من باز مي‌گردانند و براي نبرد آماده مي‌گردم. اين چرخه زندگي من است، گاهي بر اپوشه پيروزم و گه مغلوب وي.

شايد انتخاب تابناك‌ترين اختر آسمان از ديد بسياري گزافه‌گويي باشد، ليك در جمع‌هايي كه حضور داشته‌ام همواره فردي بوده‌ام كه اگر در مركز توجه نبوده‌ام، بي‌شك از افرادي بوده‌ام كه توجه را به خود جلب نموده‌اند.

پي‌نوشت1: يشت‌ها بخشي از اوستا هستند كه به نيايش ايزدان مي‌پردازند و در مناسك مذهبي خوانده مي‌شوند.

پي‌نوشت2: تيرگان همان جشن آب پاشان است كه در آن مومنان براي پاكي خود را مي‌شورند و به يكديگر آب مي‌پاشند. بر اساس افسانه‌ها اين همان روزي است كه آرش كمانگير با تير خود مرز ايران و توران را نمايان مي‌سازد.

پي‌نوشت3: اين آتش همان آذرخش پيش از باران است.

پي‌نوشت4: اين خروش همان است كه پس از هر آذرخش شنيده مي‌شود.