درباب وجه تسميه تهران عقايد و نظرات متفاوتي اظهار شده است. مرحوم سعيد نفيسي در اين خصوص نوشته است:
    « وجه تسميه‌اي كه ياقوت در معجم‌البلدان آورده و قزويني در آثار البلاد تكرار كرده است، به اين قرار است كه مردم اين ناحيه در هجوم خصم به زيرِزمين پناه مي‌بردند و ايشان را تَه ران گفته‌اند. مشتق از تَه به معني زير و ران به معني راننده از فعل راندن؛ يعني كساني كه به تَه مي‌رانند و پس از آن اين اسم كه بدواً بر اهالي اطلاق مي شده است بر اين ناحيه قرار گرفته است. مي‌توان گفت كه اين وجه تسميه به ذوق نمي‌نشيند و مخصوصاً اگر در اسامي قراي اطراف ري تفحص كنيم مي‌بينيم كه لفظ ران در دنباله اسامي بعضي از قرا و محال ديگر مثل جماران، نياوران، شميران، قصران و تهران ديده مي‌شود و از اين قرار مي بايست همه از فعل راندن مشتق شده باشد و حتا در نقاط دورتر از طرف ري.»
    فرهنگ نظام، تهران را واژه‌اي فارسي دانسته و وجه نام‌گذاري آن را چنين ذكر كرده است:
    « تيران منسوب به تير است كه نام فارسي عطارد است. شايد ده مذكور به نام ستاره تير، كه در ايران قديم مقدس بوده، بنا شده يا منسوب به شخص تيرداد نامي بوده. » و دليل اين نظريه را الف و نون آخر كلمه تيران آورده است؛ زيرا در ايران قديم مرسوم بوده است كه شهرها و دهات را به وسيله الحاق الف و نون نسبت به سازنده آن نام‌گذاري مي‌كردند. احتمال ديگري كه اين فرهنگ داده اين است كه چون اوستا تئيره نام قله‌اي است از البرز، شهر مذكور را تيران و منسوب به آن قله دانسته و در هر صورت طهران و تهران را غلط مشهور و نام صحيح تاريخي آن را تيران مي‌داند.
    به نظر مي‌رسد قول مرحوم كسروي در مورد وجه نام‌گذاري تهران منطقي تر از ديگران باشد. او عقيده دارد:
    «تهران شهري است كه از هزار سال بازمانده و اكنون تخت گاه كشور است. نام آن از دو بخش پديد آمده تَه و ران. تَه يا كه اگر چه در فارسي كنوني معنايي ندارد، ولي در زبان‌هاي بسيار كهن به معناي گرم بوده است. تمام ديه‌هايي كه در زبان فارسي داراي بخش تَه يا كََه هستند مانند كهران ، تهران ، كهرم يا جهرم داراي هواي گرم بوده‌اند و ران نيز به معناي مكان است و جاهايي كه در نام‌شان بخش شمي يا سمي پديد آمده جاهاي سردسير است مانند شميرم و سميرم و سميران و شميران. پس تهران يا كهران جاي گرم (گرم‌سير) و شميران يا سميران به معناي جاي سرد (سردسير) است. اين نكته در خور توجه است كه شمي يا سمي يا كلمه زمي شباهتي دارد كه در بعضي زبان‌ها به معني سرما و زمستان است. در زبان اوستايي زيما به معني زمستان است كه قسمت زم در زمستان و زمهرير هنوز هم باقي مانده است. »