سياهكل، شهرستان سرسبزي است خفته در پاي قله سركش درفك، كه جنگلي انبوه همچون نگين انگشتري، آن را دربرگرفته است. اين منطقه با تاريخ پْرفراز و نشيبش، با تحولات فراواني روبه‌رو گرديده و هم‌اينك در جوار منطقه‌اي به نام "برفجان" رشد و گسترش يافته است. شهرستان سياهكل در ناحيه شرقي استان گيلان واقع شده و از شمال و شمال‌شرقي به لاهيجان، از شرق به لنگرود، از جنوب‌شرقي به املش و رودسر، از جنوب به مازندران، از جنوب‌غربي به رودبار و از غرب به رشت محدود مي‌شود. همچنين قسمتي از رشته‌كوه البرز، ناحيه بزرگي از جنوب اين منطقه را شامل مي‌گردد. مهم‌ترين رودخانه‌هاي جاري در آن، "شيمرود" و "خرارود" است. اين منطقه داراي دو ناحيه عمده جغرافيايي جلگه‌اي و كوهستاني است. آب و هواي ناحيه جلگه‌اي، مرطوب؛ و كوهستاني، نيمه‌مرطوب است. ميزان بارندگي در شهرستان سياهكل، حدود 1400-1000 ميلي‌متر مي‌باشد. دستبافت‌هاي پشمي و توليد سفال، از جمله صنايع دستي آنان است و مهم‌ترين محصولات اين ناحيه عبارتند از: برنج، جو، توتون، چاي، فندق، سيب‌زميني، گردو و مواد لبني.
مهم‌ترين قسمت اين شهرستان كه داراي پيشينه تاريخي مي‌باشد "ديلمان" است و مهم‌ترين روستاي آن "اسپيلي" مي‌باشد. ديلمان در گذشته وسعت بسياري داشته و از يك‌طرف به مازندران و از طرف ديگر به قزوين محدود و در قرون چهارم و پنجم هجري‌قمري، مقر حكومت ديلميان بوده و گيلان يكي از ولايات آن محسوب مي‌شده است، امِا پس از انقراض خاندان آل‌بويه و تعرض سرداران محلّي، اين سرزمين وسيع كم‌كم كوچك شده، تا امروز كه يكي از بخش‌هاي گيلان به‌شمار مي‌آيد.
در اين‌خصوص، "مقدِسي" در كتاب "احسن التقاسيم" مي‌نويسد: "ديلم (ديلمان) داراي پنج كوره (شهرستان) است كه از جانب خراسان به قومس (حدود دامغان) محدود شده و گرگان، طبرستان، ديلمان و خزر در ميان اين نواحي قرار دارد". از سوي ديگر، "ابن حوقل"-تاريخ‌نگار دوره سامانيان- نيز در كتاب خود مي‌نويسد: "ناحيه ديلم شامل سهل و جبل و سرزميني بوده كه از جنوب تا قزوين و طارم و قسمتي از آذربايجان و بخشي از ري، از مشرق تا طبرستان و ديگر نواحي ري، از مغرب تا قسمتي ديگر از آذربايجان و بلاد آران و از شمال به درياي خزر متّصل و محدود بوده است".
يوحنّاي ديلمي (يكي از حواريون حضرت عيسي مسيح(ع) و صاحب يكي از اناجيل اربعه مسيحيت)، يحيي‌بن زياد ديلمي (امام كوفيان در علم نحو و متوّفي به سال 207 هجري‌قمري) و خاندان آل بويه كه از سال 325 تا سال 447 هجري‌قمري به مدّت 122 سال بر فارس، كرمان، عراق عجم و عراق عرب حكمروايي داشته و در ترويج مذهب جعفري كوشش نمودند، اهل اين ديار بوده و در زمان حكمراني ايشان، فقهاي بزرگي چون: شيخ مفيد، سيد رضي، سيد مرتضي، شيخ طوسي و رياضي‌دان و مورخ شهير، سالار ديلمي در كنف حمايت اين خاندان به نشر مذهب تشيع همت گماشته كه نشان از علاقه ديلميان به مذهب جعفري دارد. سياهكل به جهت پيشينه پْررمزورازِ تاريخي‌اش، از آثار ديدني و تاريخي بسياري برخوردار مي‌باشد. قوميت اهالي شهرستان سياهكل، گيلك است و به زبان گيلكي با لهجه بيه‌پيش (شرق گيلان) و گويش ديلمي سخن مي‌گويند. مذهب رايج اين شهرستان، شيعه اثني‌عشري است.
هم‌اينك شهرستان سياهكل با وسعت 6/1048 كيلومترمربع، جمعيت 55752 نفر و 31 درصد شهرنشين، داراي 2 شهر سياهكل و ديلمان، 2 بخش مركزي و ديلمان، 5 دهستان پيركوه، ديلمان، توتكي، خرارود و مالفجان و 251 پارچه آبادي مي‌باشد. شهر سياهكل نيز بالغ بر 17 هزارنفر جمعيت دارد. در سال 1309، شهرداري؛ در سال 1311، بخشداري و در اواخر سال 1376، فرمانداري در اين شهرستان دائر گرديده است.
ازجمله جاذبه‌هاي طبيعي و تاريخي ـ مذهبي سياهكل عبارتند از:
مجتمع فرهنگي ـ تفريحي استخر سياهكل، استخر سيد وارستان، آبشار لونك، قلعه دزدك، قلعه ديماسرا، حمِام شاه عباسي ديلمان (متعلّق به دوره قاجاريه)، بقعه آقا سيدمحمِد و آقا سيدسلطان (محور سياهكل ـ ديلمان)، مكاني در روستاي كلامسر معروف به وجود دستخط امام زين‌العابدين(ع)، قلعه گرماور، بقعه آقا سيدمحمود و آقا سيدمحمِد (روستاي لشكريان)، قله درفك در ديلمان با غارهاي يخي و آهكي، تي‌تي كاروانسرا (متعلّق به دوره صفويه در روستاي بالارود)، كاروانسراي سرداب (محور سياهكل ـ ديلمان)، قلعه كوتي (روستاي كلدمسرا)، بقعه آقا سيداسماعيل و آقا سيدابراهيم (روستاي سياهكل‌محلّه)، بقعه پيله همشيرخانم و كوچه همشيرخانم (روستاي سياهكل‌محلّه)، بقعه ابونصاربن موسي‌بن جعفر(ع) (روستاي پايين‌محلّه مالفجان)، بقعه آقا سيدمصطفي (روستاي سيكاش)، بقعه آقا سيدابراهيم و آقا سيداسماعيل (محلّه برفجان شهر سياهكل)، بقعه آقا سيدقاسم (روستاي خورته چوشل)، سردخانه ميربلوك (شهر ديلمان)، بازار هفتگي سياهكل، منزل خانم عضدي، تونل سوچپر، بشكاته سنگ، بقعه شاه شهيدان، عروس‌تله، استخر اشكجان پلو، تالاب ازبرم، شيرقلعه فيروزكوه، پل مالده به پاشاكي، چنار داربن (نزديك ميكال)، آبشار باباولي، ماهي مشو، غار اسپهبدان (متعلّق به دوره انسان‌هاي اوليه)، كافر قلعه عين شيخ، گرد كول، چشمه‌هاي آب معدني: لاريخاني، خاص‌خالي، گوتيه‌بون، كلاه‌فرنگي و ناظم‌الديوان، چشم‌اندازهاي: آغوزي، آبي‌نام، ماكلاش، زرده‌كندي و سيدسرا، مناطق ييلاقي: گاوديلان، اسپيلي، ديلمان و... .

نويسنده: اميد ساعي
منبع:
iran-shahr (dot) i