مدرسه فصيحيه (سبزوار)
باني اين مدرسه حاج عبدالصانع سبزواري است كه در سال 1356 هـ.ق ساختمان آن را به اتمام رسانيده است. مدرسه مزبور داراي 36 حجره و يك شاه نشين مي باشد.

مدرسه علميه حبيبيه (فردوس)
اين مدرسه در ضلع جنوبي خيابان فرهنگ واقع شده است در سال 911 هـ.ق در دوران صفويه ساخته شد و باني آن حاج ميرزا حبيب اللّه پسر علاء الدين توني بوده است.

مدرسه نواب/صالحيه نواب (مشهد)
مدرسه نواب توسط ابوصالح رضوي از اشراف و سادات مشهد در دوره سلطنت شاه سليمان صفوي به سال 1076 هـ.ق بنا شده است. ابوصالح مشهور به نواب بوده و به همين جهت اين مدرسه به صالحيه معروف است. مدرسه مزبور در خيابان شيرازي مشهد (بالا خيابان) قرار دارد و در طرح توسعه حريم رضوي بعد از انقلاب اسلامي تخريب و سپس تجديد بنا گرديده.

مدرسه فخريه سبزوار
ساختمان اوليه اين مدرسه در عهد معزالدوله ديلمي بنا گرديد و بناهاي جديد آن در سال 1334 هـ.ش احداث گرديده است اين مدرسه در شهر سبزوار قرار دارد.

مدرسه شريعتمدار سبزوار
اين مدرسه در دوران قاجاريه براي استفاده طلاب علوم ديني بنا گرديده است و به نام باني آن حاج ميرزا ابراهيم شريعتمداري ناميده مي شود.

 مدرسه كهنه سبزوار
بناي مدرسه داراي چهار صفه است كه بر بالاي هر يك ايواني قرار دارد. سر در خارجي مدرسه كاشيكاري بوده ولي به مرور زمان كاشي هاي آن ريخته است. مدرسه در زمان معزالدوله ساخته شده.

مدرسه شيخ (فردوس)
در سال 1211 ق بنا شده و حكم «ساخت آن» ماده تاريخ بناست.

مدرسه عليا (فردوس)
باني اين مدرسه «ميرعلي بيك» بوده كه آن را در سال 1335 هـ.ق بنا نموده است.

مدرسه نظاميه خرگرد
اين بنا به نام باني پر آوازه آن، يعني نظام الملك نظاميه ناميده مي شود و در زمان سلجوقيان از اعتبار قابل توجهي برخوردار بوده.

مدرسه علميه حاج سلطان العلماء (كاشمر)
از جمله مدارس علميه شهر كاشمر، بنايي است موسوم به مدرسه علميه حاج سلطان واقع در ابتداي خيابان امام اين شهر، كه در سال 1330 هـ.ق ساخته شده است.

پارك ملي تندوره (درگز)
پارك ملي تندوره در 30 كيلومتري غرب شهرستان درگز واقع شده است. اين پارك در مجاورت زيارتگاه چهلمير قرار گرفته و دومين محل ديدني و طبيعي ايران به شمار مي رود.
در اين منطقه حيوانات وحشي بسياري زندگي مي كنند كه از آن ميان مي توان به كل، قوچ،
گرگ، پلنگ و انواع پرندگان شكاري اشاره كرد.

پناهگاه حيات وحش شير احمد (سبزوار)
اين پناهگاه در 7 كيلومتري جنوب شرقي شهرستان سبزوار قرار گرفته است پناهگاه حيات وحش شيراحمد ناحيه اي كويري-دشتي را در برمي گيرد و بوته هاي «گون» پوشش گياهي آن را تشكيل مي دهند. اين پناهگاه زيستي حيواناتي همچون آهو و پلنگ است.

باغ كشمير (تربت جام)
اين ناحيه كه از تپه ماهورهايي ديدني تشكيل شده است در 55 كيلومتري شمال شهرستان تربت جام واقع شده است. در باغ كشمير جانوراني همانند قوچ و گرگ زندگي مي كنند.

 منطقه شكار ممنوع مرزي باجگيران
اين منطقه كه شامل اسلمه، قاطربش، بردر و قرچقه مي باشد از تاريخ اول بهمن ماه سال 1382 به مدت هفت سال تيراندازي ممنوع در آن اعلام گرديد.

منطقه شكار ممنوع «دربادام» (قوچان)
منطقه دربادام با 15000 هكتار مساحت داراي چهره اي كوهستاني است و در فاصله حدود 45 كيلومتري شمال شهر قوچان در مجاورت پارك ملي تندوره قرار گرفته است. اين منطقه رسما در سال 1357 به عنوان منطقه شكار ممنوع شناخته شد.

منطقه حفاظت شده قرخود (درگز)
اين منطقه در غرب شهرستان درگز قرار گرفته و با وسعت حدود 45 هزار هكتار منطقه اي است تپه ماهوري، كوهستاني و صخره اي با شيب تند كه از سال 1350 مورد حفاظت واقع شد عمده گونه هاي جانوري قرخود شامل قوچ و ميش اوريال، كل و بز، پلنگ، گرگ و روباه، خوك وحشي، پايكا، گوركن و ... بوده از جمله پوشش گياهي آن نيز مي توان به ارس، زالزالك، زرشك، كركو، بيد، گون و انواع گرامينه اشاره نمود.

منطقه شكار ممنوع هنگام (گناباد)
منطقه هنگام با وسعت بسيار در شرق گناباد قرار دارد و سيماي طبيعي آن به صورت  يك دشت تپه ماهوري است.

 منطقه شكار ممنوع هلالي (گناباد)
اين منطقه تيراندازي ممنوع با مساحت 120000 هكتار يكي ديگر از اين گونه محدودهاي حفاظت شدۀ گناباد مي باشد.

منطقه شكار ممنوع درونه (كاشمر)
منطقه مزبور با گسترش 60000 هكتار در غرب شهرستان كاشمر قرار دارد. بدليل تنوع زيستگاه حيات وحش و قابليتهاي بالقوه در زمينه احياء و حفظ پوشش گياهي و جانوري درون منطقه اي، شكار ممنوع اعلام شده است.

منطقه شكار ممنوع بزماي (تربت حيدريه)
اين منطقه حفاظتي با وسعت 28000 هكتار در 8 كيلومتري جنوب شرقي تربت حيدريه قرار دارد. سيماي طبيعي بزماي، كوهستاني و تپه ماهوري بوده و بيشترين گونه هاي آن شامل چوبك، كلاه ميرحسن، ميخك كوهي، شكرتيغال، فرفيون، ريواس، گون و ... است و از جمله حيات وحش آن مي توان به كل، بز، قوچ و انواع پرندگان اشاره كرد.

پناهگاه حيات وحش حيدري (نيشابور)
اين پناهگاه در 70 كيلومتري شمال غرب نيشابور واقع شده است. پناهگاه حيات وحش حيدري از تپه ماهورهايي با پوشش گياهي درختان «ارس» شكل گرفته است و در آن حيواناتي نظير قوچ، پلنگ و انواع پرندگان زندگي مي كنند.

باغ كلات نادري در شهر كلات، شمال شرقي مشهد، در بستري كوهستاني، در ميان دو رشته كوه در استان خراسان رضوي قرار گرفته است.

يكي همان است كه با نزديك شدن به شهر كلات چشم‎اندازي حصار گونه دارد و شهر در اين حصار قرار دارد و ديگري در سمت شمال است.

مجموعه باغ و عمارت خورشيد براي آرامگاه نادر شاه افشار به سال 1160 هـ . ق به دستور وي ساخته شده است. اين بنا بعدها در دوراني كه آل جلاير (سده سيزدهم هـ . ق ) در اين منطقه حكمراني داشته با تغييرهاي اندكي به صورت كاخ مورد استفاده قرار گرفت.

عمارت خورشيد با معماري ويژه ايراني، با بخشي استوانه‎اي شكل ( 94/20 متر از كف زير زمين و 30/11متر بلندتر از پوشش طبقه هم كف) ساخته شد.

سنگهاي پر حجم و سنگين بنا، كه موضوع آن‎ها انواع ميوه‎هاي گرمسيري و پرندگاني چون طوطي است. گفته مي‎شود احتمال دارد سنگ تراش‎هاي اين بنا را نادر شاه از هند آورده باشد زيرا ميوه‎هايي چون موز، آناناس و ... در آن زمان در ايران وجود نداشته است تا سنگ تراشان ايراني توانسته باشند شبيه آنها را حجاري كنند.

از نظام كاشت باغ بجز يك رديف چنار كهنسال در باغچه غربي باغ و در كوچة غربي باغ كه جزو عرصه باغ بوده، چيز ديگري بر جاي نمانده است و همين رديف درختان چنار كهن بعدها مبناي درختكاري‎هاي بقيه قسمت‎هاي باغ قرار گرفت و 220 عدد درخت چنار كاشته شد كه اكنون باغ با اين درختان شكل گرفته است.

در حال حاضر منبع آبرساني اوليه باغ از بين رفته است و آب باغ بوسيله موتور پمپ از آب ذخيره شده در آب انباري كه در زير پياده‎رو انتهاي شرقي باغ ايجاد شده تامين مي‎شود

استان خراسان
در خراسان مراسم كوزه شكستن به اين طريق است كه درون كوزه هاي كهنه مقدار نمك كه علامت شور بختي است و مقداري ذغال كه علامت سياه بختي است و يك سكه كم ارزش پول مي ريزند و تمام افراد خانواده آن را به دور سر مي چرخانند و آخرين نفر كوزه را از پشت بام به كوچه پرت مي كند و مي گويد:
"درد و بلام توكوزه راه بيفته بره تو كوچه"
در بعضي از نقاط خراسان در اين شب به جاي آش، چهار نوع پلو مي پزند. اين پلوها عبارتند از: رشته پلو، عدس پلو، زرشك پلو و ماش پلو كه معمولاً به فقرا، نزديكان و همسايگان مي دهند. در آجيل خراساني ها مطلقاً نمك وجود ندارد، چون نمك را علامت شوربختي مي دانند.

اين شهر تاريخى در منطقه‌اى با مساحت ۳۰ كيلومتر مربع در ۱5 كيلومترى شهر "رشتخوار" واقع شده و هم اينك برج و باروهاى بلند و مستحكم آن از دور مشخص است. در گوشه و كنار اين شهر تاريخى  كندوكاوهاى غيرمجاز سوداگران عتيقه و آثار زيرخاكى را مى‌توان يافت. زماني شهر "جيزد" يكى از شهرهاى بزرگ منطقه محسوب مى‌شد كه بنا به روايت موجود، مساحت آن از ۳۰ كيلومتر مربع نيز فراتر بوده است.

شهرستان تربت حيدريه

 اين شهرستان، با مساحت 9287 كيلومترمربع و 1350 متر ارتفاع از سطح درياي آزاد، در مركز "خراسان رضوي" واقع شده و از شمال به شهرستان مشهد از شمال شرقي به فريمان ،از شمال غربي به نيشابور، از شرق به تايباد و رشتخوار، از غرب به كاشمر و ازجنوب به گناباد محدود مي‌شود.

  شهرستان تربت حيدريه داراي شش بخش مركزي، "بايگ"، "فيض آباد"، "زاوه"، "كدكن"، "رخ" و 13 دهستان و 525 آبادي داراي سكنه است.

  وجود رشته كوه‌هاي متعدد كه جلگه‌هاي پي در پي وسيعي را در بر گرفته، از عوامل مهم تنوع آب و هوايي و در نتيجه گوناگوني محصولات كشاورزي در اين ناحيه است.

 حوزه"كال شور" در جنوب ناحيه تربت حيدريه و جلگه «زوزن» در بخش شرقي كوه "خيبر" يا "كبير" از مناطق گرم و سوزان به حساب مي‌آيد. از سوي ديگر دره «بايگ» كه در سراسر بخش غربي شهرستان به طرف كوه سرخ امتداد يافته، از آب و هواي ييلاقي بهره‌مند است. از ميان پوشش گياهي اين ناحيه مي‌توان به "كنگر"، "كتيرا"، "گون"، "پيچك صحرايي"، "لاله" و "گوش بره" اشاره كرد.

  محصولات كشاورزي و باغي اين شهرستان عبارت‌اند ازگندم، جو، زعفران، چغندر قند، پنبه، جاليز، حبوبات، انگور، سيب، پسته، انار و بادام .

 جاجيم بافي، گليم بافي، ابريشم كشي، قالي بافي، فرت بافي از جمله صنايع دستي اين شهرستان محسوب مي‌شود.

   شهرستان تربت حيدريه بيش از 160 اثر تاريخي دارد كه مهم‌ترين آنها كه در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است و برخي از آنها عبارت‌اند از: "مزار قطب الدين حيدر"، "رباط طبسي"، "رباط گلشن"، "حمام حاجي رئيس"، "آب انبار شير چهار سوق"، "ركني الدين شاه سنجان"، "مسجد جامع رشتخوار"، شهر باستاني "جيزد".

 بُرزين مهر نام يكي از آتشكده‌ها در زمان ساسانيان بود.

دردوره ساساني ايرانيان سه آتشگاه بزرگ و برجسته داشتند. از آتش‌هايي كه در اين آتشگاه‌ها نگهداري مي‌شد يكي بُرزين مهر به معناي آتش عشق والا و ويژه برزيگران بود كه در نزديكي سبزوار در خراسان جاي داشت. اين آتشكده در بستر رودخانه ريوند و بين روستاهاي مهر و ريوند است. اين آتشكده در دامنه‌هاي كوه سفيد مهر واقع شده است

 اسجيل يكي از روستاهاي زيبا و ييلاقي حاشيه شمالي كوههاي بينالود است كه در حدود ۴۰ كيلومتري شمال غربي مشهد واقع شده است. به خاطر موقعيت قرارگيري اين روستاي كوهپايه‌اي كه در دره‌اي زيبا و سرسبز قرار گرفته داراي آب و هوايي مفرّح مي‌باشد. شايد به جرأت بتوان ادعا نمود كمتر جاي خراسان داراي اين گونه آب و هواي نشاط‌آور است. از طرفي سابقه سكونت در آن به هزاره اول قبل از ميلاد بر مي‌گردد. با اين وجود متاسفانه اين منطقه از ديد مسوولين گردشگري به دور مانده و در مورد پتانسيل‌هاي موجود در آن از جمله چشم‌اندازهاي تاريخي و طبيعي برنامه‌ريزي صورت نگرفته است. با توجه به نزديكي اين روستاي زيبا به شهر مشهد لزوم هدايت گردشگران به آن انكارناپذير است. و جا دارد مسوولين با يك برنامه‌ريزي دقيق از اين پتانسيل بالقوه كه در نزديكي مشهد واقع شده استفاده نموده و جهت هدايت گردشگران و زائرين به آن تلاش نمايند. در اين مختصر نگارنده سعي داشته نگاهي گذرا به پيشينه تاريخي اسجيل داشته باشد. هرچند كه اين نوشتار داراي منابع محدودي مي‌باشد و بيشتر نظرات و مطالعات ميداني است. ولي نگارنده اميدوار است اين مقاله بابي باشد جهت توجه هرچه بيشتر مسوولين و محققيني كه در اين زمينه قلم‌فرسايي مي‌نمايند.
●اوضاع طبيعي
الف) موقعيت جغرافيايي: روستاي اسجيل در حدود ۴۰ كيلومتري شمال غربي شهرستان مشهد واقع شده است. اين روستا با عرض جغرافيايي ۲۷ دقيقه و ۳۶ درجه و طول جغرافيايي ۰۹ دقيقه و ۵۹ درجه با ارتفاع حدود ۱۵۰۰ متر از سطح دريا واقع شده است.۱ در گذشته اسجيل يكي از قراء بلوك گلمكان و بخش طرقبه مشهد بود. در سال ۱۳۶۸ بعد از تبديل شدن بخش چناران مشهد به شهرستان اين روستا جزء بخش گلبهار شهرستان چناران قرار گرفت. در كتاب گيتاشناسي ايران جلد سوم نوشته مهندس عباس جعفري در مورد اسجيل اين طور نوشته شده است: «اسجيل دهستاني از بخش گلبهار شهرستان چناران و استان خراسان داراي طول و عرض جغرافيايي ۱۷۱ درجه و ۳۰ دقيقه، فاصله آن تا چناران ۲۲ كيلومتر و ارتفاع آن از سطح دريا ۱۵۰۰ متر مي‌باشد. اين روستا داراي سه نوع آب و هواي معتدل، خشك و كوهستاني است. اين روستا در دامنه شمالي كوهستاني بينالود قرار گرفته و داراي رودخانه مي‌باشد.۲
ب) وجه تسميه:
در مورد وجه تسميه اسجيل اظهار نظرهاي فراواني شده بعضي به آن واژه اِسگِل برخي اِسگيل و عده‌اي اسجيل گفته‌اند. در حال حاضر به زبان محاوره‌اي اهالي روستا آن را اِسگِل و از لحاظ نوشتاري به آن اسجيل مي‌گويند. بعضي از عوام معتقدند كلمه اسجيل در حقيقت (اِسگِل) بوده و به معني مكاني است كه از خشت و گل نبا شده عقيده دارند، قبل از حمله اعراب به ايران (قبل از اسلام) اين روستا وجود داشته، و بعد از تصرف اين منطقه به وسيله مسلمانان از آنجا كه حرف (گ) يك حرف از الفباي پارسي باستان است و در حروف الفباي عربي وجود ندارد، تغيير اعراب داده و به حرف (ج) تلفظ شده و كلمه اِسگِل تبديل به اِسجِل و بعدها با اضافه شدن حرف (ي) به اسجيل تبديل شده است.
اسجيل به لحاظ لغوي يعني جاي محكم و بلند و با توجه به موقعيت قرارگيري اين روستاي كوهستاني، احتمالاً در دوره اسلامي اين كلمه به آن اطلاق شده باشد.
هرچند كه اظهار نظرهاي فوق‌الذكر فاقد توجيه علمي بوده ولي با توجه به بررسي‌هاي باستان‌شناسي و مطالعه سنگ قبرهاي آن بايد اذعان نمود كلمه اسجيل از دوره تيموري يعني قرن هشتم هجري به اين منطقه اطلاق شده است.  روستاي اسجيل از لحاظ سابقه تمدني يكي از قديمي‌ترين روستاهاي منطقه گلمكان و توس محسوب مي‌شود. براساس بررسي‌ها و شواهد باستان‌شناسي قدمت سكونت در آن به قبل از اسلام برمي‌گردد و وجود تپه‌هاي زياد تاريخي از جمله تپه نخودك*، تپه پيش‌گنبد*، تپه باغ مير*، قلعه كهنه* و برج قلعه* در اين روستا حكايت از قدمت ديرين آن دارد. به نظر مي‌رسد اين روستا در طول زمان بر اثر عوامل مختلف طبيعي مانند سيل و زلزله چندين بار جا به جا شده است و احتمالاً سكونت اوليه در آن از تپه نخودك آغاز شده و به تدريج تغيير مكان داده و در تپه پيش‌گنبد (دوره تاريخي ساساني) مستقر شده‌اند بعد از پايان استقرار در تپه پيش‌گنبد سكونت جديد در قلعه كهنه آغاز شده كه به نظر مي‌رسد سكونت در قلعه كهنه در اوايل دوره اسلامي بوده است. در اواسط دوره اسلامي اقوام ساكن در اين منطقه به اطراف قلعه كهنه پراكنده شده‌اند. در قرن هفتم هجري (دوره تيموري) سكونت در اطراف زمين‌هاي شيخ بهشتي ادامه داشته است و اين سكونت در قرن هشتم- دهم و يازدهم (دوره صفوي) هجري و حتي دوره نادر شاه افشار ادامه داشته است. در دوره قاجاريه به علت عدم وجود امنيت ناشي از حكومت قاجار- برج قلعه ساخته شد. و اقوام ساكن در اطراف شيخ بهشتي به برج قلعه مهاجرت نمودند برج قلعه يك قلعه استراتژيك داراي حصاري بلند با برج‌هايي براي نگهباني از اقوام ساكن در آن بوده اين برج در بلندترين نقطه روستا قرار دارد جايي كه از سه طرف به دشمن مسلط و ورود به آن از يك طرف ميسر بوده است. اين قلعه در واقع يك دژ نظامي مسكوني بوده است. از اواسط دوره قاجاريه به تدريج با آمدن امنيت در كشور اهالي ساكن در برج قلعه از آن خارج و در پاي آن در كناره رودخانه بناهايي را ساختند. برج قلعه اسجيل واقع در شرق روستاي اسجيل شهرستان چناران درفهرست آثار ملي ايران به شماره 19741 ثبت شد.روستاي فعلي دقيقاً در حاشيه رودخانه قرار گرفته و يكي از زيباترين روستاهاي حاشيه شمالي كوههاي بينالود از لحاظ موقعيت قرارگيري و بافت معماري مي‌باشد.

●مشاهير اسجيل
منطقه اسجيل از اوايل قرن هشتم هجري (دوره تيموريان و يا اندكي پيش از آن) مركز حضور و آموزش و ارشاد بسياري از عرفا بوده است و به همين اعتبار و به دليل تداوم اين كيفيت هميشه مورد توجه اهل عرفان و تصوف و سير و سلوك و كشف و شهود عرفاني بوده است.
اگرچه شهر توس از همان قرون اوليه اسلامي (قرون ۴ و ۵ هجري) با وجود مشاهيري چون ابوعبيدا… استروغبذي و سپس شيخ ابوالقاسم طوسي و … از مراكز عمده حضور و زندگي درخشان بسياري از عرفا بوده است ولي ظاهراً پس از حمله مغول به شهر تابران توس و سپس تيموريان و در نتيجه صدمات جبران ناپذير اقتصادي و اجتماعي وارده دره‌هاي شمالي كوههاي بينالود به ويژه اسجيل و گلمكان به دليل ييلاقي و خوش آب و هوا بودن ملجأ و مأمن و در واقع مكان بسيار مناسبي براي حضور علما و عرفاي توس بوده است.
شيخ محمدخالد اسجيلي: او بي‌ترديد از اجله عرفاي توس در قرن هشتم هجري بوده است. شأن و مرتبت معنوي وي از ابراز ارادت مولانا رضي‌الدين علي ماياني و واقعه ختم قرآن بر سر مزارش در جريان شيوع «وباي عظيم» توس در نيمه دوم قرن هشتم كاملاً آشكار است. اين قصه در قسمت روستاي نوزاد آورده شده است .احتمالاً شيخ محمدخالد اسجيلي در مكتب سمنانيه اجازه ارشاد داشته است. سر سلسله مكتب سمنانيه شيخ علاءالدوله سمناني (احمدبن محود البيابانكي فوت ۷۲۶ ه) بوده است. كه در سمنان سير و سلوك و كشف و شهود داشته است. و بعدها مريداني چون شيخ وجيه‌الدين عبداله …غرجستاني در نيشابور و شيخ خليفه (مولانا شمس‌الدين خليفه) (مقتول ۷۲۶ ه) در سبزوار از او اجاره ارشاد داشتند.
. با اين حال شيخ محمدخالد اسجيلي كه در محل معروف است به شيخ بهشتي نيز مي‌تواند وجهي باشد در باب اين گروه كه بايستي در آن تأمل و احتياط نمود  . برگرفته از سايت     magiranJAVANEESJIL

«اباصلت هروي » مشهور به «خواجه اباصلت » خادم حضرت رضا (ع) بوده است ،‌ وفات خواجه را سال 236 ه. ق نوشته اند . آرامگاه وي در كنار جاده مشهد ،‌ فريمان در فاصله 10 كيلومتري مشهد واقع شده است . اين بنا را هم حاج محمد علي درويش احداث كرده است كه اينكه توسط اداره اوقاف و امور خيريه خراسان اداره مي شود