استان در بخش شرقي فلات آذربايجان قرار دارد. فلات آذربايجان سرزميني بلند و كوهستاني است كه در شمال غرب فلات ايران واقع شده است، در حدود دو سوم استان اردبيل را نواحي كوهستاني و يك سوم بقيع را مناطق پست و هموار تشكيل مي دهد. آب و هواي استان اردبيل، به طور كلي از نوع آب و هواي معتدل كوهستاني است. با توجه به تنوع شرايط طبيعي در اين منطقه ميزان دما و بارش در نواحي مختلف آن متفاوت است نواحي جنوبي استان مرتفع و كوهستاني است و زمستان سرد و پر برف ولي تابستان هاي معتدل دارد، هر چه از جنوب به سمت شمال برويم از ارتفاع كوه ها كاسته شده و به ميزان دما افزوده مي شود و  بر عكس مقدار بارش كاهش مي يابد. چهره عمومي شهرستان اردبيل تحت تاثير ارتفاعات كوه هاي سبلان تالش و بزغوش مي باشد .

كاروانسراي عباسي نقدي كندي 
 اين كاروانسرا در 200 متري حاشيه شمالي جاده آسفالته اردبيل – مشكين شهر و به فاصله 35 كيلومتري اردبيل در كنار رودخانه نقدي و مشرف به دره نقدي كندي كم عمق و سرسبز و پردرخت آن قرار گرفته است . كاروانسراي عباسي نقدي كندي از لحاظ سبك و پلان به نقشه كوهستاني مشابهت دارد. ابعاد آن 29 × 30 متر و از مصالح لاشه سنگ و ملاتهاي آهكي بنا گرديده است . در ازاره بنا از سنگهاي رتوش شده نوع خاراي خاكستري بهره برده شده است . ورودي بنا در قسمت غرب واقع شده كه پس از وارد شدن از اين قسمت با دو اطاق در جناحين راهرو روبرو مي شويم . پس از آن وارد تالار مي شويم كه در اضلاح شمالي و جنوبي آن چهار حجره تعبيه شده است. دسترسي به پشت اين غرفه ها و حجره ها از قسمت شرقي است .اين بنا از ابنيه باقيمانده عصر صفويان است . در 100 متري شرق كاروانسرا يك تپه طبيعي قبرستان كوچكي قرار دارد كه احتمالاً مربوط به دوره اي است كه كاروانسرا داير بوده است . با توجه به موقعيت خاص آن و واقع شدن در مسير جاده آسفالته اردبيل – مشكين شهر مي توان از آن به عنوان كافه سنتي استفاده نمود . البته اين كار نياز به مرمت و واگذاري آن به بخش خصوصي دارد . از خصوصيات مهم بنا مي توان به پلان نوع كوهستاني آن اشاره كرد . مراحل مستندسازي و ثبت آن در فهرست آثار تاريخي و ملي در حال پيگيري است . ضمناً كاروانسرا در ملك شخصي بنام حاج سلطان علي جعفري اهل و ساكن روستاي نقدي كندي واقع شده است .

كاروانسراي سربازوطن (قانلي بلاغ)
كاروانسراي سربازوطن در روستايي به همين نام ، از دهستان ارشق شمالي در فاصله حدود 800 متري نوار مرزي ايران و جمهوري آذربايجان و با فاصله 20 كيلومتري شمال مركز بخش (رضي) واقع شده است . فاصله آن از مركز شهرستان مشكين شهر 95 كيلومتر است . كاروانسراي قانلي بلاغ به سبك و شيوه چهار ايواني فرم متداول دوره اسلامي صفويه بنا گرديده است . نماي خارجي كاروانسرا شامل يك دروازه ورودي در ضلع شرقي به عرض چهار متر و ارتفاع 5/3 متر و سه اطاق در جناحين آن مي باشد . نماي خارجي كاروانسرا فاقد طاقنما و تزئينات كاشيكاري است . تنها عناصر تزئيني در نماي خارجي ديوار ضلع شمالي دروازه اصلي تزئيناتي به شكل لوزي است كه با آجرهاي سوخته اين تزئينات صورت گرفته است . حيات مركزي كاروانسرا به ابعاد 5/27 × 5/27 در اطراف آن حجره هايي به تعداد 21 عدد در طرفين ايوان ها تعبيه گرديده كه راه ورود به اين حجره ها هم از طريق درهاي تعبيه شده در عرض ايوانهاست . اندازه كوچكترين اطاق 4 × 3 متر و بزرگترين آن 3× 10 متر است . قسمت غربي كاروانسرا به كلي تخريب و فقط پي و داغ پي در بعضي قسمتها باقي مانده است . مصالح اين بخش و قسمتهاي تخريب شده توسط اهالي روستا در طول زمان جهت ساخت وساز شخصي مورد استفاده قرار گرفته است . مصالح كاروانسرا آجر 5× 21 × 21 و ملاتهاي آهكي است . اين كاروانسرا فاقد ازاره سنگي است . فرم طاق ايوانها به سبك جناقي و سقف حجره ها داراي گنبدهاي كوتاه مي باشد . در ضلع جنوبي كاروانسرا اطاقي بزرگتر از اطاقهاي ديگر احداث شده كه احتمالاً جهت نياز يا اصطبل استفاده مي شده است . همچنين داخل اطاقها محلهايي به عنوان رف و محل بخاري تعبيه گرديده است . ايوانهاي چهارگانه آن از خارج به شكل پنج ضلعي و حالت برج پنج ضلعي به خود گرفته است . اين اثر معماري با توجه به پلان و مصالح بكار گرفته در آن متعلق به عصر باشكوه صفويه است . از خصوصيات بارز بنا كاربرد آجر سوخته در تزئين آن و سبك چهار ايواني آن است كه تنها كاروانسراي نوع چهار ايواني باقي مانده از عصر صفويان در استان اردبيل مي باشد . فعلاً از اين بنا با توجه به تخريب بخش هايي از آن استفاده خاصي بعمل نمي آيد ولي در صورت مرمت و تعمير مي توان از آن به عنوان مركز آموزش جهت روستائيان يا بازارچه مرزي بهره برد . در حال حاضر تحت مراقبت سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري است و كليه امور ثبتي آن در دست اقدام مي باشد . با توجه به اينكه اين بنا تنها كاروانسرا و بناي چهار ايواني در استان اردبيل است مطالعات آسيب شناسي ، تهيه طرح ، ساماندهي ، مرمت ، حفظ و نگهداري و استحكام بخشي از آن جهت مطالعات باستانشناسي حائز اهميت مي باشد . همچنين با توجه به اينكه اين اثر باستاني قسمتي از تاريخ گذشته و خاطره دفاع مخلصانه از خاك ميهن اسلامي را در بر دارد ، در خصوص ثبت آن در فهرست آثار ملي اهتمام ويژه بعمل آيد .

كاروانسراي شورگل 
 اين كاروانسرا در جنوب شرقي روستاي شورگل از دهستان شورگل، دشت بيله سوار واقع شده است . كاروانسراي شورگل در محوطه اي به ابعاد 200×150 متر در روي تپه اي به ارتفاع سه متر از زمين هاي اطراف قرار گرفته است . ابعاد اين كاروانسرا 29×20 متر مي باشد . ورودي بنا در ضلع جنوبي است كه پس از اين وروردي راهروئي به طول شش متر تعبيه شده كه از طريق اين راهرو وارد حياط مركزي به ابعاد 9×18 متر مي شويم . در اين كاروانسراي سفالهائي از دوران اسلامي و نيز دوران تاريخي (اشكاني) جمع آوري گرديد كه بر اساس آنها انتساب آن به دوران بين قرن پنجم تا اواخر قرن هشتم ه.ق قطعي است .

امامزاده سيدعبدالله (ع) واقع در بخش شاهرود خلخال 
 امامزاده سيدعبدالله (ع) از نوادگان حضرت امام موسي الكاظم (ع) است . آرامگاه آن حضرت در 42 كيلومتري جنوب غربي شهرستان خلخال در يك كيلومتري بخش كلور (شاهرود) در كنار چشمه زلال بسيار خنك مشهور به جيگيزات و رودخانه پرخروش شاهرود در دل كوههاي بلند منطقه قرار گرفته است . اين امامزاده مورد توجه مشتاقان اهل بيت ، ائمه اطهار (ع) مي باشد كه در اكثر مناسبتهاي مذهبي مخصوصاً (عيد قربان ، 28 صفر و 21 رمضان) جهت زيارت مرقد مطهر آن حضرت و استفاده از جاذبه هاي طبيعي آن منطقه به آنجا مي آيند و ساعتها در كنار امامزاده مراسم اجرا مي شود ، جهت برآورده شدن حاجات به آن حضرت چنگ توسل مي زنند و در اطراف سرسبز و مشجر بقعه به سياحت و استراحت مي پردازند ، ساختمان بقعه از شش سال پيش توسط هيأت امنا امامزاده تخريب و اقدام به بازسازي شده كه در مرحله پوشش سقف مي باشد . مساحت صحن و حرم و سالن حدود 300 مترمربع كه بصورت بتن آرمه با كيفيت بسيار بالايي درست شده كه نياز به مساعدت دارد ، اين مكان بعد از آماده شدن ساختمان يك مكان كاملاً زيارتي و سياحتي خواهد بود كه براي گردشگران جاذبه اين منطقه خيلي مورد توجه خواهد بود.

امامزاده سيدعبدالعزيز (ع) "سلطان ميرعزيز" نيار 
 از نوادگان حضرت امام موسي كاظم (ع) واقع در جنوب شرقي اردبيل محله نيار زادگاه مولانا شيخ احمد (مقدس) اردبيلي واقع ، از تاريخ ولادت و وفات آن حضرت سندي در دسترس نمي باشد . از قديم الايام داراي ساختمان و گنبد و براي برگزاري مراسم عزاداري و روضه خواني بود . چندين بار ساختمان آن تجديد بنا شده بطوريكه در طوق برنجي موجود در بالاي گنبد تاريخ 801 ه.ق درج گرديده است . آخرين بازسازي صحن و محوطه آن در سالهاي 76 و 77 به مناسبت برگزاري كنگره پانصدمين سالگرد تولد مولانا مقدس اردبيلي كه بطور همزمان در قم و اردبيل برگزار گرديد از محل اعتبار اختصاص كنگره مزبور و همكاري استانداري و شهرداري اردبيل انجام گرديد . صحن موجود بصورت يك دوازده ضلعي منتظم و آميخته اي از معماري روز و سنتي با گنبدي فلزي به قطر 5/6 متر احداث ، قسمت داخلي با كيفيت خوب چوبي (پانل) و فضاي سبز و درختكاري مي باشد و دور تا دور محوطه خيابان كشي شده است و ساختمان جديدالاحداث آن در مورخه 6/5/77 توسط وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي وقت افتتاح گرديد . اين امامزاده داراي چهار نفر هيأت امنا مي باشد كه با نظارت اداره اوقاف بردرآمد و هزينه آن رسيدگي مي كنند و آقاي حاج موسي الرضا قضايي مسئول هيأت امنا مي باشد .
امامزاده سيد جعفر انار 
 روستاي تاريخي انار جزو بخش مشگين شرقي از دهستان لاهرود مي باشد . از شمال غربي به لاهرود ، از شمال به روستاي فخرآباد ، از شرق به روستاي بنه لر محدود است . در قسمت شمال روستاي انار گنبدي پاك و مطهر حضرت سيدجعفر (ع) انار كه به قولي سلسله نسبش با چندين واسطه به امام موسي الكاظم (ع) مي رسد ، مشهور است . ساختمان بنايي مستطيل و از آجر قرمز ساخته شده است . تاريخ بناي ساختمان با توجه به نوشته تاريخ روي بنا به 1300 (ه.ق) است .
امامزاده سيدعمادالدين (رحيم بيگلو)
روستاي رحيم بيگلو سفلي از دهستان ارشق و دو كيلومتري با شهر رضي فاصله دارد . مسجد ساخته شده در اين روستا كه با استفاده از مصالح سنگي و چسبيده به بقعه مذكور احداث شده حدوداً 400 متر مربع مي باشد . بر روي قبر كتيبه اي به خط عربي به چشم مي خورد كه نوشته هايش ناخوانا مي باشد ، با توجه به مجسمه هاي قوچي موجود در داخل بقعه نشانگر حكومت قره قويونلوها و آق قويونلوها در قرن هشتم و نهم هجري مي باشد .
امامزاده فخرآباد
امامزاده فخرآباد كه بنايي قاجاري است به شماره 6240 در فهرست آثار تاريخي به ثبت ملي رسيده است . اين بنا واقع در ميدان اصلي روستاي فخرآباد مشگين شهر در بخش جنوب غربي به مساحت 1926، 76 متر مربع واقع شده است . پلان كنوني متشكل از دو بخش قديمي و نوساز مي باشد كه در سالهاي گذشته به دليل تعداد زياد زائرين و مسافران اقدام به احداث اين بخش نموده اند . ديوار بنا از ارتفاع 80 سانتيمتري تا زير گنبد داراي تزئينات نقاشي مربوط به دوره قاجار مي باشد كه شكوه خاصي به بنا بخشيده است.
امامزاده سيدابراهيم (ع) لاهرود 
 لاهرود در فاصله 17 كيلومتري شهر واقع شده كه از شمال به جاده مشگين شهر اردبيل و روستاي دده بيگلو از شرق به روستاي تك دام ، از جنوب شرقي به روستاي انار و از شرق به روستاي فخرآباد محدود است . تاريخ احداث بنا با توجه به مخروبه بودن توسط هيأت امنا در سال 77 خاكبرداري و احداث و تكميل شده است كه از تاريخ وفات و شجره نامه امامزاده هيچ اطلاعات دقيقي در دسترس نمي باشد .
امامزاده صدرالدين در اردبيل 
 اين بنا در جاده اردبيل – مشگين (سه كيلومتري اردبيل) قرار دارد و قدمت آن به دوره صفوي مي رسد و تاريخ ثبت اين بنا 10/10/81 با شماره ثبتي 6688 مي باشد . امامزاده صدرالدين از فرزندان امام موسي كاظم مي باشد . از بغداد به شهر ري آمد و مدتي در آنجا اقامت گزيد و سپس به اردبيل آمده و در اين شهر ساكن شد و در اردبيل درگذشت . امامزاده بدالدين و حمزه از برادران وي مي باشند. اين بنا داراي پي سنگي با ديواري آجري با ملات ماسه آهك مي باشد . دور تا دور آن كلافي چوبي ايجاد شده گنبد آجري كم ارتفاع قسمت محل مدفن را پوشش داده است . اين امامزاده بعنوان زيارتگاه مورد استفاده عموم قرار مي گيرد . همچنين در ايام خاص هيئتهايي در آنجا برگزار مي شود . مالكيت آن در دست اداره اوقاف مي باشد . در بخش جنوبي امامزاده يك باغ و در شمالش حياط بزرگ دهقاني است و خادم بقعه در آن زندگي مي كند . در ورودي بقعه در سمت شمال آن واقع شده و به راهروي باريكي باز مي شود كه از شرق به غرب كشيده شده و دو انتهاي راهرو به دو حجره براي بيتوته كردن زائران منتهي مي گردد . در وسط اين دالان در ضلع جنوبي آن دري است كه به مقبره باز مي شود ، درب در وسط اتاقي است كه تقريباً 6×5 متر ابعاد آن مي باشد كه گنبدي كم ارتفاع سقف آنرا پوشش داده است .
امامزاده سيدصالح (ع)
امامزاده صالح (ع) كه بقعه شريف آن بزرگوار در ميدان عالي قاپو روبروي مسجد ملا مومن اردبيل واقع شده ، اكثر مردم منطقه آن حضرت را از اولاد يا نوادگان امام موسي كاظم (ع) مي دانند بعضي ها بنا به نوشته كتاب اختران تابناك از اولاد امام حسن مجتبي (ع) مي دانند . تاريخ ولادت و وفات آن حضرت مشخص نيست . اين بنا در ميدان عالي قاپو – كوچه اونچي ميدان – در حريم درجه چهار بقعه شيخ صفي واقع شده است . به نقل از كتاب بحرالانساب تاريخچه ساخت بناي اين امامزاده در دوره صفويه بوده است . مالكيت اثر با توجه به اينكه بنا يك مكان زيارتي (امامزاده) است ، وقفي بوده و هم اكنون در اختيار هيئت امناي مساجد مي باشد . اين بنا شامل رواق – حرم صحن و مسجد بوده كه نماي جنوبي آن مركب از ايواني با طاق نيم گنبد و تزئينات كاشي كاري بوده است . تنها قسمت باقيمانده از بناي قديمي يك ساختمان هشت ضلعي است كه ضريح در آن قرار دارد .

امامزاده سيدسليمان (ع) فخرآباد
روستاي فخرآباد در 25 كيلومتري مشگين شهر در شمال شرقي مشگين شهر واقع شده است . با توجه به شجره نامه مؤسسه دائره المعارف بقاع متبركه اين امامزاده سيدي جليل و شريف و داراي يك فرزند بنام حمزه بود كه او نيز داراي فرزندي بنام يوسف مي باشد و تداوم نسل سليمان از اوست كه پس از تسلط بني اعمالش بر مشاغل سياسي و اجتماعي منطقه شيراز ابتدا به آنجا مهاجرت و بعد به جهت شهادت پسر عمويش بنام عباس بن اسحاق الهلواس بن العباس بن اسحاق بن الامام موسي الكاظم در اردبيل جهت زيارت مرقد او به آنجا مسافرت كرده و به خواهش اهالي منطقه در آنجا ماندگار شده است . از تاريخ وفات او هيچ اطلاعي در دست نيست . اما احتمال مي رود كه در اواخر نيمه اول قرن پنجم وفات يافته و در اين مكان (فخرآباد) به خاك سپرده شده و بعداً بر سر تربت او مزاري بنا نموده و تاكنون زيارتگاه اهل دل است و در غالب اسناد محلي از او به عنوان فرزند بلافصل امام موسي الكاظم (ع) عنوان شده كه داراي مهر و امضاي علما و فرهيختگان و بزرگان اردبيل مي باشد . ساختمان بنا واقع در ميدان اصلي روستا در بخش جنوب غربي محوطه اي به مساحت 76/1926 متر مربع واقع شده است . پلان كنوني متشكل از دو بخش قديمي و نوساز مي باشد كه در سالهاي گذشته به دليل تعداد زياد زائران و مسافران اقدام به احداث اين بخش نموده اند . گنبدخانه در بخش جنوب شرقي شبستان قديمي واقع شده كه مدفن امامزاده مي باشد . پلان اين بخش هشت گوش و داراي يك ورودي در قسمت شمالي شبستان مي باشد كه در سالهاي گذشته جهت تفكيك ورودي مردانه و زنانه در گاهي ديگري ايجاد كرده اند . اين قسمت داراي چهار نورگير در پاي گنبد مي باشد . ديوار بنا از ارتفاع 80 سانتي متري تا زيرگنبد داراي تزئينات نقاشي مربوط به دوره قاجار است كه شكوه خاصي به بنا بخشيده است . پوشش گنبد جناغي مي باشد كه قسمت داخل گنبد گچكاري و بخش خارجي آن در سالهاي گذشته با كاشي هشت گوش فيروزه اي پوشش داده شده است .
امامزاده سيد دانيال (ع) " روستاي خانقاه سادات"
امامزاده سيد دانيال (ع) در سه كيلومتري شرق شهر خلخال در ميان كوههاي نسبتاً مرتفع بقعه مطهر امامزاده سيد دانيال (ع) فرزند اما موسي الكاظم (ع) و برادر ناتني حضرت امام رضا (ع) واقع شده كه تابستانهاي خنك و زمستان پربرف دارد . هر سال عده اي كثيري از زائران و مشتاقان اهل بيت (ع) از اطراف و اكناف منطقه به زيارت مرقد مطهر بخصوص در عيد قربان و 28 صفر و 21 رمضان و ديگر اعياد اسلامي مشرف مي شوند . ساختمان بقعه از دو قسمت صحن و حرم امامزاده كه از قدمت بيشتري برخوردار بوده بعداً دو باب مسجد و زائرسرا و دو باب نشيمن خادم و يك سالن محل برگزاري مراسم به آن اضافه شده است . اين بنا داراي محوطه و حياط وسيع مي باشد كه اخيراً جهت اجراي طرح اطراف بقعه اقدام شده كه انشاءا... در صورت اجرا خيلي محيط جذاب خواهد شد .
امامزاده سيدابراهيم (ع) لاهرود 
 لاهرود در فاصله 17 كيلومتري شهر واقع شده كه از شمال به جاده مشگين شهر اردبيل و روستاي دده بيگلو از شرق به روستاي تك دام ، از جنوب شرقي به روستاي انار و از شرق به روستاي فخرآباد محدود است . تاريخ احداث بنا با توجه به مخروبه بودن توسط هيأت امنا در سال 77 خاكبرداري و احداث و تكميل شده است كه از تاريخ وفات و شجره نامه امامزاده هيچ اطلاعات دقيقي در دسترس نمي باشد .
امامزاده صدرالدين در اردبيل 
 اين بنا در جاده اردبيل – مشگين (سه كيلومتري اردبيل) قرار دارد و قدمت آن به دوره صفوي مي رسد و تاريخ ثبت اين بنا 10/10/81 با شماره ثبتي 6688 مي باشد . امامزاده صدرالدين از فرزندان امام موسي كاظم مي باشد . از بغداد به شهر ري آمد و مدتي در آنجا اقامت گزيد و سپس به اردبيل آمده و در اين شهر ساكن شد و در اردبيل درگذشت . امامزاده بدالدين و حمزه از برادران وي مي باشند. اين بنا داراي پي سنگي با ديواري آجري با ملات ماسه آهك مي باشد . دور تا دور آن كلافي چوبي ايجاد شده گنبد آجري كم ارتفاع قسمت محل مدفن را پوشش داده است . اين امامزاده بعنوان زيارتگاه مورد استفاده عموم قرار مي گيرد . همچنين در ايام خاص هيئتهايي در آنجا برگزار مي شود . مالكيت آن در دست اداره اوقاف مي باشد . در بخش جنوبي امامزاده يك باع و در شمالش حياط بزرگ دهقاني است و خادم بقعه در آن زندگي مي كند . در ورودي بقعه در سمت شمال آن واقع شده و به راهروي باريكي باز مي شود كه از شرق به غرب كشيده شده و دو انتهاي راهرو به دو حجره براي بيتوته كردن زائران منتهي مي گردد . در وسط اين دالان در ضلع جنوبي آن دري است كه به مقبره باز مي شود ، درب در وسط اتاقي است كه تقريباً 6×5 متر ابعاد آن مي باشد كه گنبدي كم ارتفاع سقف آنرا پوشش داده است .
امامزاده سيدصالح (ع)
امامزاده صالح (ع) كه بقعه شريف آن بزرگوار در ميدان عالي قاپو روبروي مسجد ملا مومن اردبيل واقع شده ، اكثر مردم منطقه آن حضرت را از اولاد يا نوادگان امام موسي كاظم (ع) مي دانند بعضي ها بنا به نوشته كتاب اختران تابناك از اولاد امام حسن مجتبي (ع) مي دانند . تاريخ ولادت و وفات آن حضرت مشخص نيست . اين بنا در ميدان عالي قاپو – كوچه اونچي ميدان – در حريم درجه چهار بقعه شيخ صفي واقع شده است . به نقل از كتاب بحرالانساب تاريخچه ساخت بناي اين امامزاده در دوره صفويه بوده است . مالكيت اثر با توجه به اينكه بنا يك مكان زيارتي (امامزاده) است ، وقفي بوده و هم اكنون در اختيار هيئت امناي مساجد مي باشد . اين بنا شامل رواق – حرم صحن و مسجد بوده كه نماي جنوبي آن مركب از ايواني با طاق نيم گنبد و تزئينات كاشي كاري بوده است . تنها قسمت باقيمانده از بناي قديمي يك ساختمان هشت ضلعي است كه ضريح در آن قرار دارد .

امامزاده سيدسليمان (ع) فخرآباد 
 روستاي فخرآباد در 25 كيلومتري مشگين شهر در شمال شرقي مشگين شهر واقع شده است . با توجه به شجره نامه مؤسسه دائره المعارف بقاع متبركه اين امامزاده سيدي جليل و شريف و داراي يك فرزند بنام حمزه بود كه او نيز داراي فرزندي بنام يوسف مي باشد و تداوم نسل سليمان از اوست كه پس از تسلط بني اعمالش بر مشاغل سياسي و اجتماعي منطقه شيراز ابتدا به آنجا مهاجرت و بعد به جهت شهادت پسر عمويش بنام عباس بن اسحاق الهلواس بن العباس بن اسحاق بن الامام موسي الكاظم در اردبيل جهت زيارت مرقد او به آنجا مسافرت كرده و به خواهش اهالي منطقه در آنجا ماندگار شده است . از تاريخ وفات او هيچ اطلاعي در دست نيست . اما احتمال مي رود كه در اواخر نيمه اول قرن پنجم وفات يافته و در اين مكان (فخرآباد) به خاك سپرده شده و بعداً بر سر تربت او مزاري بنا نموده و تاكنون زيارتگاه اهل دل است و در غالب اسناد محلي از او به عنوان فرزند بلافصل امام موسي الكاظم (ع) عنوان شده كه داراي مهر و امضاي علما و فرهيختگان و بزرگان اردبيل مي باشد . ساختمان بنا واقع در ميدان اصلي روستا در بخش جنوب غربي محوطه اي به مساحت 76/1926 متر مربع واقع شده است . پلان كنوني متشكل از دو بخش قديمي و نوساز مي باشد كه در سالهاي گذشته به دليل تعداد زياد زائران و مسافران اقدام به احداث اين بخش نموده اند . گنبدخانه در بخش جنوب شرقي شبستان قديمي واقع شده كه مدفن امامزاده مي باشد . پلان اين بخش هشت گوش و داراي يك ورودي در قسمت شمالي شبستان مي باشد كه در سالهاي گذشته جهت تفكيك ورودي مردانه و زنانه در گاهي ديگري ايجاد كرده اند . اين قسمت داراي چهار نورگير در پاي گنبد مي باشد . ديوار بنا از ارتفاع 80 سانتي متري تا زيرگنبد داراي تزئينات نقاشي مربوط به دوره قاجار است كه شكوه خاصي به بنا بخشيده است . پوشش گنبد جناغي مي باشد كه قسمت داخل گنبد گچكاري و بخش خارجي آن در سالهاي گذشته با كاشي هشت گوش فيروزه اي پوشش داده شده است .
امامزاده سيد دانيال (ع) " روستاي خانقاه سادات"
امامزاده سيد دانيال (ع) در سه كيلومتري شرق شهر خلخال در ميان كوههاي نسبتاً مرتفع بقعه مطهر امامزاده سيد دانيال (ع) فرزند اما موسي الكاظم (ع) و برادر ناتني حضرت امام رضا (ع) واقع شده كه تابستانهاي خنك و زمستان پربرف دارد . هر سال عده اي كثيري از زائران و مشتاقان اهل بيت (ع) از اطراف و اكناف منطقه به زيارت مرقد مطهر بخصوص در عيد قربان و 28 صفر و 21 رمضان و ديگر اعياد اسلامي مشرف مي شوند . ساختمان بقعه از دو قسمت صحن و حرم امامزاده كه از قدمت بيشتري برخوردار بوده بعداً دو باب مسجد و زائرسرا و دو باب نشيمن خادم و يك سالن محل برگزاري مراسم به آن اضافه شده است . اين بنا داراي محوطه و حياط وسيع مي باشد كه اخيراً جهت اجراي طرح اطراف بقعه اقدام شده كه انشاءا... در صورت اجرا خيلي محيط جذاب خواهد شد .

آرامگاه امامزاده عبدالله (ع)
بناي آرامگاه امامزاده عبدالله (ع) بر روي سطح مرتفعي كه روبروي آن دامنه شيب دار تا رودخانه انتهاي دره مي باشد ، قرار گرفته است كه بوسيله پل ساخته شده روي رودخانه و پله هائي دسترسي و زيارت از آن امكانپذير مي شود . آرامگاه از دو قسمت ورودي و صحن اصلي تشكيل شده است . در زير طاق گنبدي شكل آرامگاه و ضريح مشبك و فلزي سه قبر وجود دارد كه قبر امامزاده عبدالله (ع) در وسط قرار دارد، دو قبر ديگر در طرفين قبر امامزاده عبدالله (ع) قرار گرفته است . در ضلع شرقي ديوار بيروني آرامگان كتيبه هائي مربوط به دوران اسلامي كه نقوشي مانند علي علي و با علامت شمشير و علائم ديگر مانند ستاره دنباله دار در ارتفاع حدود 120 سانتي متري تعبيه شده است ، زيارتنامه اي سنگي ديگري به سال 1330 بر ديوار آن نصب شده است . در خصوص اين آرامگاه روايات متعدد وجود دارد ، از جمله اينكه قبر متبركه آقا بر روي يك كنده صخره اي گنبدي شكل در زيرزمين قرار گرفته كه ورودي آن از دامنه شيب دار مقابل آرامگاه بوده و اكنون مسدود شده است . همچنين در مورد بناي آرامگاه بنا به اظهار صاحب نظران و سالخوردگان چندين بار دستخوش تغيير و تحول گرديده است . براساس همان اظهارات اين امامزاده داراي آرامگاهي با عظمت بوده كه ديوارهاي آن از سنگهاي سياه مكعب مستطيل شكل ساخته شده و داراي گنبدي زيبا بوده است . براثر عوامل مختلف بناي اوليه آن از بين رفته و بناي فعلي توسط اهالي بر روي آن احداث شده است. وجود شجره نامه اي مستند و ممهور به مهر بزرگان و عالمان وقت قوياً تعلق آرامگاه به آقا امامزاده عبدالله (ع) را ثابت مي كند.
ساير امامزاده ها
امامزاده دختر در محله اوچ دكان اردبيل ، امامزاده خلخال در شهر خلخال ، امامزاده مير زمان در روستاي خمس اردبيل و سيد ابراهيم در روستاي خمس اردبيل از ديگر امامزاده هاي تاريخي استان اردبيل هستند .

تپه خرمن 
 اين تپه در روستاي شيخ لر از توابع شهرستان گرمي مغان واقع شده است . از اين تپه بر اثر گمانه زني آزمايشي توسط هيئت حفاري استان ، پيش از پيروزي انقلاب اسلامي ، آثاري به دست آمده كه به دوره پارت ها منسوب است . در گمانه زني هايي كه انجام شد ، گورهايي از نوع خمره اي و سنگي كشف شده است .

تپه قره شيروان 
 اين تپه در روستاي كورييم اردبيل واقع شده است . گورهايي در آن كشف شده كه متعلق به سده هاي هشت و نه پيش از ميلاد است .

تپه ساري قيه 

در روستاي ساري قيه واقع در جنوب غرب نير كه در كنار سرشاخه اصلي رودخانه بالخلو قرار دارد، تپه اي باستاني وجود دارد كه آثار بدست آمده از اين تپه نشان مي دهد كه تپه ساري قيه از هزاره اول پيش از ميلاد تا قرون اوليه اسلامي سكون بوده است.

تپه سايين
روستاي سائين در 30 كيلومتري جنوب اردبيل و 27 كيلومتري جنوب شرق شهرستان نير واقع شده است. آثار بدست آمده در تپه اين روستا متعلق به هزاره اول قبل از ميلاد است و به نظر مي رسد كه از دژهاي قديمي منطقه بوده باشد .

تپه سرعين
 در شمال غرب شهر سرعين و بر سر راه روستاي آلوارس تپه باستاني وجود دارد كه احتمالاً هسته اوليه آبادي سرعين بوده است و يا اينكه دژ و پناهگاه سرعين در مواقع يورش مهاجمين به شمار مي رفته است . زمينهاي اطراف اين تپه بتدريج مرود دخل و تصرف قرار گرفته و اكنون جز خرابه چيزي از آن برجاي نمانده است .

تپه شاه 
 در 20 كيلومتري شمال غرب گرمي واقع شده و آثار تپه و دژي از گذشته در خود دارد .
تپه نادر
 در جنوب غرب شهرك اصلاندوز و در محل بهم پيوستن رودخانه دره رود به ارسقرار دارد . اين تپه حدود 30 متر ارتفاع دارد و محيط آن حدود 1500 متر است . برخي معتقدند كه تپه نادر به دليل اهميت و موقعيت استراتژيكي و نظامي آن از قديمي ترين قلاع منطقه بشمار مي رفته و قدمت آن تا هزاره سوم و چهارم قبل از ميلاد تخمين مي زنند .

تپه نادري
اين تپه در كنار رودخانه بالخلو و نزديك پل و دروازه قديمي اردبيل به سراب قرار دارد . به نظر مي رسد كه اين تپه دژ نگهباني ورودي شهر از سمت غرب بوده باشد .

تپه باستاني سرقين 
 اين تپه در روستاي سرقين كه در 20 كيلومتري غرب اردبيل واقع شده قرار دارد. سرقين كه از روستاهاي قديمي و باستاني اردبيل است . اين روستا با يك جاده فرعي به طول شش كيلومتر به جاده اردبيل – سراب وصل مي شود . علاوه بر تپه مزبور گورستان قديمي آن به شكل دايره اي با سنگ چيني هاي بزرگ بر جاي مانده ارزش تاريخي و باستاني اين روستا را نشان مي دهد .

تپه قنبر(سلاخ تپه)
اين تپه در شمال قريه "انار" مشگين شهر و در يك كيلومتري جاده مشگين شهر- اردبيل واقع شده است و به هزاره اول پيش از ميلاد مربوط مي شود. اين تپه به ثبت تاريخي رسيده و شماره ثبتي آن 635 است .

ساير تپه ها 
 از ديگر تپه هاي تاريخي استان اردبيل مي توان نارنج تپه در نزديكي ساميان از دهستان كلخوران اردبيل ، نادر تپه سي در كنار رودخانه باليقلي و پل قديمي دروازه اردبيل كنار جاده اردبيل- تبريز ، تپه سرقين در روستاي سرقين اردبيل(20 كيلومتري غرب اردبيل) ، تپه آق امام در روستاي آتشگاه اردبيل(8 كيلومتري غرب اردبيل) ، گوور تپه سي در روستاي شهره ور اردبيل ، اولو تپه سي در روستاي جبه دار كلخوران اردبيل ، كركق تپه در روستاي كركق از توابع كلخوران اردبيل ، تپه سايين در روستاي سايين اردبيل و مربوط به هزاره اول پيش از ميلاد ، تپه شمس آباد در روستاي شمس آباد كوراييم اردبيل ، منسوب به دوره ساساني و اوايل اسلام تا سده سوم هجري قمري ، بوينو يوغون تپه در روستاي ساري قيه از توابع نير و مربوط به هزاره اول پيش از ميلاد و سده هاي اوليه اسلامي ، تپه كنازق در روستاي كنازق از توابع نمين، مربوط به هزاره اول پيش از ميلاد ، تپه سلوط در روستاي سربند از توابع نمين و مربوط به دوره اشكاني و اوايل اسلام ، سربند تپه در روستاي سربند از توابع نمين و مربوط به دوره اشكاني و اوايل اسلام ، آريا تپه در روستاي آريا تپه از توابع نمين و مربوط به هزاره اول پيش از ميلاد ، قره تپه در روستاي قره تپه از توابع نمين ، تپه حاجي نصير در پنج كيلومتري نمين و مربوط به هزاره اول پيش از ميلاد ، بولان تپه نزديك تپه حاج نصير ، منسوب به هزاره اول پيش از ميلاد ، يئدي ديو قيزي در پنج كيلومتري نمين ، تپه باستاني قوشا تپه در پنج كيلومتري نمين ، گور قلعه سي در غين منسوب به هزاره اول پيش از ميلاد و ... نام برد 

1- موزه شيخ صفي ( چيني هاي دوره صفويه ، قرآن فرامين ، سكه ، لباس)
 
دوره:صفوي در سال 1372
نشاني:اردبيل ـ ميدان عالي قاپو، بقعه شيخ صفي

2- موزه حمام آقا تقي (بناي تاريخي ـ مردم شناسي)

دوره:ايلخاني در سال 1378
نشاني:اردبيل ـ ميدان عالي قاپو، ابتداي خيابان سعدي

3- موزه خلخال (باستان شناسي)

دوره:معاصر در سال 1374
نشاني:خلخال ـ خيابان كارگر شمالي، جنب شهرداري

4 - موزه مشكين شهر (باستان شناسي)

دوره:معاصر در سال 1374
نشاني:مشكين شهر ـ خيابان شهيد مفتح، جنب بقعه شيخ حيدر

بناهاي ياد بود تاريخي
1.بازار اردبيل               اردبيل
2.قلعه قديمي             مشكين شهر
3.آرامگاه شيخ حيدر      مشكين شهر
4.مقبره شيخ جبرئيل     اردبيل
5.آرامگاه شيخ صفي     اردبيل

برج يا گنبد شاطر
 اين برج در روستاي صومعه و 5/8 كيلومتري اردبيل در يك فضاي وسيع و گسترده بنا شده است . در حوالي برج به فواصل گوناگون ، تپه هاي باستاني قرار دارد . بيشتر آنها مربوط به دوره هاي پيش از اسلام به ويژه دوره اشكاني است . از كتيبه و پوشش بنا چيزي برجاي نمانده است ولي از شيوه معماري برج و شباهت آن با مقبره چلبي اوغلو در سلطانيه چنين برمي آيد كه احتمالاً از بناهاي قرن هشتم هجري باشد .

برج قارلوجا 
 اين برج در قشلاق قارلوجا در كنار رود ارس در مسير راه خمارلو- اصلاندوز واقع شده است . مصالح ساختماني آن از سنگ تراشيده شده است . اين برج منسوب به دوره مغولي و متعلق به سده هشتم هجري است .

آبشار گورگور خياوچاي

اين آبشار در مسير رودخانه خياو (خيوچاي) بوده و بلندي آبشار حدود 10-12 متر مي باشد و از نظر حجم جريان قابل توجه مي باشد . حوضچه اي دايره اي شكل درمحل ريزش آب ايجاد شده است. آبشار گورگور به علت منظره جالب طبيعي و وجود ماهي قزل آلاي قرمز در رودخانه و حوضچه و برخورداري از موهبت آبگرم معدني ملك سوئي و چشم اندازي از كوهستان سبلان (ارتفاعات دلي آلي، آيتار، هرم و كسري) جذاب و ديدني است.

آبشار سردابه

اين آبشار در نزديكي آبگرم معدني سردابه (24 كيلومتري غرب اردبيل) در دامنة شرقي كوه سبلان واقع است. ارتفاع آن حدود 20-15 متر و حجم جريان آن نسبتاً كم و محدود به خروجي چند چشمه بالادست مي باشد. شايان ذكر است حجم جريان اين آبشار در مواقع بارش و پيوستن جريانهاي سطحي حوزه آبخيز افزايش مي يابد. اين آبشار از محلهاي ديدني مجتمع آبگرم سردابه كه از نقاط گردشگري اردبيل است، مي باشد.

آبشار گورگور آلوارس
چشمه گورگور از جمله چشمه هاي مشهور منطقه سبلان مي باشد. اين چشمه در دره آلوارس يا قزل گوللر كه يكي از عريض ترين و باصفاترين دره هاي سبلان است ، در ارتفاع 2420 متري از سطح دريا واقع شده است . آبدهي اين چشمه بسيار بالا بوده و آب از خلل و فرج ديواره صخره اي مشرف به دره با فشار بيرون مي آيد.

آبشار آقبلاغ

اين آبشار در خلخال و در كوه آق داغ (سفيدكوه) قرار دارد. وجود گونه هاي متنوع گياهي، درختي و علفي در پيرامون اين آبشار زيبائي آن را دوچندان مي نمايد. نزديكترين راه ارتباطي به آقبلاغ از طريق يك راه پياده رو از روستاي لرد بخش شاهرود خلخال ميسر است. در دامنه اين رشته كوه چشمه سارهاي فراواني وجود دارد كه تأمين كننده آب جريانهاي چون ميانرودان ، گلبند رود ، رودخانه زال و... مي باشد . مهمترين چشمه اين ناحيه كه آبدهي قابل توجهي دارد، چشمه آق بلاغ است . اين چشمه در دامنه شرقي قله مركزي آق داغ قرار دارد . اين چشمه بلافاصله پس از خروج ، آبشار بسيار زيبا و با دورنماي جالب و ديدني و سفيدرنگ تشكيل مي دهد.

چشمه گوز سوئي (آب چشم)

اين چشمه در كنار قهوه خانه ممتاز واقع شده است . دماي آب 21 درجه سانتي گراد و تقريباً اسيدي است. هدايت الكتريكي آن براي 20 درجه حرارت 900 است. مزه آب گس و بي بو است . از آب آن براي درمان بيماريهاي چشم استفاده مي كنند. اين چشمه در شهر سرعين و در ارتفاع 1940 متري از سطح دريا، بر روي كف دره واقع شده است . آبدهي آن 140 ليتر در ثانيه و يكي از پرآب ترين چشمه هاي اين ناحيه است . آب آن به صورت دائمي و جوشان در جريان است . دهانه آن پراكنده و دماي آب در حوض 46 درجه سانتيگراد است . خاصيت درماني : آب آن بعلت داشتن تركيب كلروبيكربناته سديك و كلسيك براي درمان بيماريهاي عمومي، بيماريهاي سيتم حركتي (دردهاي مزمت روماتيسمي) و بيماريهاي زنان ، خنازير و بيماريهاي قلبي و نيز تقويت عمومي بدن استفاده مي شود .
چشمه گل علي 
 دو چشمه آب معدني به فاصله 50 متر از كف حوض كوچكي به اندازه 4×5 متر به عمق يك متر از چندين شكاف با گاز فراوان خارج مي شود و به سوي پايين دره جريان مي يابند .
چشمه اسد 
 اين چشمه در حدود 100 متري چشمه اول گل علي واقع شده و آب آن بسيار زلال است . حرارت اين آب 20 درجه مي باشد .
چشمه سردابه
  اين چشمه در يك كيلومتري شمال دهكده وكيل آباد در دره اي گسترده قرار دارد و فاصله آن تا اردبيل تقريباً 24 كيلومتر است . آب چشمه داراي بوي بد اما زلال است. اهالي منطقه آب تني در اين چشمه را براي درمان بيماري هاي جلدي و پادرد مي دانند .
چشمه هاي بوشلي
 اين چشمه ها به فاصله 5/4 كيلومتري جاده اردبيل به سراب در 45 كيلومتري غرب اردبيل واقع شده است . از اين چشمه براي استحمام استفاده مي شود و حرارت آن 49 درجه است و آب آن صاف و زلال و مزه اش نمكي و گزنده است . اهالي محل براي درمان رماتيسم و درد مفاصل و رفع خستگي از آن استفاده مي كنند.
چشمه هاي قوتورسو 
 در60 كيلومتري جاده اردبيل- مشكين شهر و در 25 كيلومتري مشكين شهر روستائي وجود دارد كه به لاهرود معروف است . در 24 كيلومتري اين آبادي،چشمه قورتور واقع شده است . اهالي محل از شستن لباس در آب اين چشمه خودداري مي كنند و مي گويند اين كار باعث سوراخ شدن پوشاك آنها مي شود .
چشمه خلخال 
 چشمه آب گرم خلخال در 22 كيلومتري شمال غربي هروآباد به فاصله 96 كيلومتري ميانه از زمين خارج مي شود . آب گرم خلخال از دسته آب هاي بي كربناته سديك گرم و گاز دار است كه در درمان بيماري هاي مفصلي ، رماتيسم مؤثر است .
چشمه قينرجه
اين چشمه در جنوب غربي مشكين شهر و به فاصله تقريبي 22 كيلومتري آن واقع شده است. آب اين چشمه از دسته آب هاي كلره سديك گازدار خيلي گرم است و براي درمان لنفاتيسم ، راشيتيسم، بيماري هاي زنانه و برخي از رماتيسم هاي مزمن استفاده مي شود و همچنين به سبب دارا بودن گاز، در زمينه بيماري هاي تنفسي كاربرد دارد .
چشمه ايلاوند ، گاوميش گلي ( پر آب ترين چشمه آب گرم سرعين است)
چشمه در حياط قهوه خانه همت واقع شده و مقدار آب آن خيلي كم است ، قهوه خانه همت ، قهوه خانه ممتاز و ايلاوند از ديگر چشمه هاي آبگرم استان اردبيل به شمار مي رود .

چشمه هاي بيله دره 
 چشمه هاي آب معدني سرد بيله دره در سه كيلومتري شمال سرعين در دره اي واقع شده كه از نقاط مختلف زمين خارج مي شود . آب اين چشمه شبيه به آب چشمه كاشا- اويان فرانسه است كه خواص درماني آن بر روي قسمت هاي مختلف بدن به قرار درمان بيماري هاي كليه ، دستگاه تغذيه اي و كبد ، بافت ها ، مجاري ادرار و ... است .
چشمه ويلا دره گازدار (ويلادرق)
اين چشمه در روستاي ويلادرق و در ارتفاع 1800 متري از سطح دريا واقع شده است . دبي آن 18 ليتر در ثانيه و بصورت دائمي و سرريز در جريان است . دماي آن 18 درجه سانتيگراد و مزه اي كمي ترش و ظاهري شفاف و بي بو مي باشد . كاتيون و آنيونهاي موجود در آن بي كربنات و كلسيم است . هدايت الكتريكي آن براي 25 درجه حرارت 600 است . PH آن 2/5 و تركيب آن بيكربنات كلسيم است . از آب اين چشمه براي مداواي سنگ كليه و تقويت اعصاب و درمان عوارض دستگاه گوارش استفاده مي شود .

آب پهن
از كف حوضي به اندازه 5/5× 20/5 متر خارج مي شود و درجه حرارتش 5/37 درجه است.
آب يل سويي 
 اين آب از آب حوضي به طول 7/4 و عرض 5/3 متر بيرون مي آيد و از مجرايي در ضلع غربي حوض به خارج جريان مي يابد . حرارت آب در حوض 41 درجه است .
آب معدني ارجستان
روستاي ارجستان در 21 كيلومتري غرب اردبيل واقع است . در مركز روستا و نيز در حومه آن چند چشمه آب معدني سرد و گاز دار وجود دارد . از اين آب معدني به دو صورت آبمعدني بسته بندي شده در قالب بطريهاي يك و نيم ليتري توسط كارخانه آب معدني مس كو و همچنين بصرت چشمه اي دائمي كه روي مظهر آب حوضچه اي سيماني سرپوشيده ساخته شده كه آب ان بعد از پرشدن حوضچه بوسيله لوله اي در قسمت شرقي به بيرون سرازير شده و مورد استفاده اهالي و گردشگران قرار مي گيرد. آب معدني داراي آب سرد بي بو با مزه گس گازدار بوده، كه بصورت نوشيدني طبيعي و مفيد از آن استفاده مي كنند . دماي آب در حدود 10 الي 15 درجه سانتي گراد و آنيونهاي آن كلرور، بيكربنات ،... و كاتيونهاي مهم آن كلسيم ، منيزيم و پتاسيم مي باشد . داراي گاز كربنيك بوده و داراي منشاء آب معدني نيمه عميق مي باشد .

مجتمع آبدرماني سبلان
مجتمع آبدرماني سبلان و بزرگترين آبدرماني خاورميانه، با امكانات استخرهاي متعدد و بزرگ سرپوشيده حوضچه هاي آب گرم تحت فشار (جكوزي)، سوناي خشك و بخار، دوشها و وان هاي انفرادي متعدد، رستوران، خدمات پزشكي و درماني مجزا براي آقايان و بانوان، پاركينگ اختصاصي و ساير امكانات مورد نياز منطبق بر آخرين استانداردهاي جهاني آبدرماني هاي دنيا (داخل شهر) است. 

 مجتمع آبدرماني بش باجيلار
 با استخر سرپوشيده بزرگ شامل سوناي خشك و بخار ، آبگرم تحت فشار (جكوزي) دوشهاي انفرادي ، خدمات پزشكي و درماني و پاركينگ در داخل شهر است . آبگرم معدني گاوميش گلي (پر آب ترين و بزرگترين آب معدني ايران) و آب گرمهاي معدني قره سو ، ساري سو ، اعصاب سوئي ، پهنلو ، قهوه سوئي ، ژنرال ، يئل سوئي ، گوز سوئي در داخل شهر.

آبگرم بش باجيلار (پنج خواهران)

  چشمه آبگرم بش باجيلار در شهر سرعين واقع شده است. دبي 5 چشمه رويهم رفته 13 ليتر در ثانيه و بصورت دائمي، نشتي و جوشان در جريان است. دماي آب در داخل استخر در حدود 35 درجه و ظاهري كدر، كمي ترش مزه و كمي بودار است . خاصيت درماني : براي درمان بيماريهاي عمومي و تسكين دردهاي عصبي و مفصلي استفاده مي شود.

آبگرم ژنرال (جنرال)
 آبگرم ژنرال در شمال شهر سرعين واقع شده است. ارتفاع چشمه از سطح دريا 2000 متر است . مانند ساير چشمه هاي اين شهر، اين چشمه نيز در كف دره قرار گرفته است . دبي آب 6 ليتر در ثانيه و دماي آن در حوض 43 درجه سانتي گراد و مزه آب كمي ترش و بيرنگ مي باشد . به علت داشتن عناصر فوق بيشتر براي تسكين دردهاي عضلاني و رفع روماتيسم استفاده مي شود.

آبگرم پهنلو 
 اين آبگرم در شمالي ترين نقطه شهر سرعين واقع شده است. ارتفاع چشمه از سطح دريا به 1950 متر مي رسد . آبدهي چشمه در حدود 8/1 ليتر در ثانيه و به صورت دائمي و جوشان در جريان مي باشد. دماي آن در حوض 37 درجه سانتي گراد و هدايت الكتريكي آن براي 25 درجه حرارت 1360 و حالت نيمه اسيدي را دارد . خاصيت درماني: از آن در جهت درمان بيماريهاي عمومي و تسكين اعصاب و دردهاي مفصلي استفاده مي شود.

آبگرم قره سو (اعصاب سوئي)

اين چشمه در شهر سرعين و در جنب آبگرم ساري سو واقع شده است. ارتفاع چشمه از سطح دريا 1950 متر و چشمه در كف دره قرار دارد. دبي آن در حدود 5 ليتر در ثانيه و داراي جرياني دائمي و متغير با فصول و نيز بصورت جوشان در سطح زمين پديد آمده است . PH آب در حدود 2/6 و هدايت الكتريكي آن براي 20 درجه حرارت 1300 است. نوع آب آن از نوع كلروبيكربناته سديك است. يكي از آبهاي مورد استفاده براي تسكين دردهاي روماتيسمي و نيز آرامش دهنده اعصاب و روان مي باشد.
أبگرم ساري سو 
 اين آبگرم در شهر سرعين واقع شده است. دبي آن در حدود 5 ليتر در ثانيه و جريان آب بصورت دائمي و متغير در فصول مختلف است. دماي آب در حوضچه اول 47 دره سانتي گراد و بودار و رنگ آن كمي مايل به سبز پسته اي است و مزه آب هم كمي ترش مي باشد . خاصيت درماني : براي دردهاي روماتيسمي ، مفصلي و بطور كلي براي تسكين دردهاي عضلاني اثرات سودمندي دارد .
آبگرم حمام شفا 
 حمام شفا در شهر سرعين واقع شده است. آب اين حمام از چشمه اي با آبدهي 5 ليتر در ثانيه تأمين مي گردد . دماي آب در حدود 40 درجه سانتي گراد و ظاهر آن كمي كدر، ترش مزه و بيرنگ و بي بوست . هدايت الكتريكي آن براي 25 درجه حرارت 1300 و PH آن 5/6 است . آب اين چشمه در رديف آبهاي معدني كلروبيكربنات سديك قرار دارد . خاصيت درماني : از آن براي درمان مفاصل، تسكين بيماريهاي عصبي و امراض جلدي استفاده مي شود

آبگرم قهوه خانه ممتاز دو (قهوه خانه يعقوب)
اين آبگرم نيز در داخل حياط قهوه خانه ممتاز دو واقع شده است . آبدهي اين چشمه چهار ليتر در ثانيه و جريان آن بصورت دائمي و متغير مي باشد. دماي آب در مظهر 47 درجه سانتي گراد است. ظاهر آب كمي تيره و مزه آن كمي ترش است. هدايت الكتريكي آن براي 20 درجه حرارت 1350 است. PH آن در حدود شش و آنيونهاي مهم آن كلرور، بيكربنات، كربنات و كاتيونهاي مهم آن منيزيم، سديم و پتاسيم مي باشد . براي درمان بيماريهاي سيستم حركتي (درد دست و پا) و بيماريهاي عصبي استفاده مي شود .

آبگرم گاوميش گولي 
 اين چشمه در شهر سرعين و در ارتفاع 1940 متري از سطح دريا، بر روي كف دره واقع شده است. آبدهي آن 140 ليتر در ثانيه و يكي از پرآبترين چشمه هاي اين ناحيه است . آب آن به صورت دائمي و جوشان در جريان است . دهانه آن پراكنده و دماي آب در حوض 46 درجه سانتي گراد است . آب اين چشمه ترش مزه، بيرنگ و كمي بودار است (كه بوي هيدروژن سولفوره به مشام مي رسد) در اطراف مظهر چشمه و حوضچه ها كمي رسوبات زرد رنگ اكسيد آهن ديده مي شود . آنيونهاي آن كربنات ، بيكربنات ، كلروره ، سولفات و كاتيونهاي آن كلسيم ، منيزيم ، سديم و پتاسيم مي باشد . هدايت الكتريكي براي 25 درجه حرارت 1300 و PH آن 58/6 ، باقيمانده مواد خشك شده از تبخير آب آن 678 ميليگرم در ليتر بوده و آب آن در رديف آبهاي كلروره، بيكربنات سديك و كلسيك گرم مي باشد . آب آن بعلت داشتن تركيب كلروبيكربناته سديك و كلسيك براي درمان بيماريهاي عمومي، بيماريهاي سيتم حركتي (دردهاي مزمت روماتيسمي) و بيماريهاي زنان ، خنازير و بيماريهاي قلبي و نيز تقويت عمومي بدن استفاده مي شود .

از غذاهاي محلي اين استان مي توان به آش شير،آش دوغ ، كوفته ، قيماق (سر شير) ترشي قرمه ، سبزي قورمه ، مسما،چخرتما،آب پياز، آ ش اوماج ، آش يارما ، خورش قاتق ، تاس كباب، حلوا زرد،تر حلوا ، حلواي زنجبل ، قيساوا،و قيقاناق(شيره شكر غليظ  جوشيده ،زغفران و تخم مرغ ) اشاره كرد.
قسمتي از شيريني ها و غذاهاي اين استان به سوغات اين شهرستان شهرت دارد كه از "آنها مي توان به سر شير ،كره ،آبنبات ، شيريني هاي محلي و تخمه آفتابگردان ، گردو ،عسل خالص سبلان ، (برگرفته از عصاره بر شهد گلهاي رنگارنگ و عطر آگين ) اشاره كرد . حلواي سياه استان نيز به صورت معجوني از جوانه گندم و كره طبيعي از ديگر سوغات نشاط بخش و مقوي است .

گيزلين پاچ
معادل فارسي اين كلمه "قايم موشك بازي" است و ترتيب بازي نيز تقريبا به همانگونه مي باشد . در اين بازي دسته اي از كودكان يك نفر را از بين خود وادار به بستن چشم يا روي كردن بديوار مي نمودند. آنگاه خود بي سر و صدا و به نحوي كه او در نيابد از كنار وي دور شده هر يك در جائي پنهان مي گشتند دقايق بعد آنكه چشمش بسته بود با صداي بلند داد مي زد "گيزلين پاچ و گلديم قاچ" و بلافاصله در پي جستجوي آنها به اينطرف و آنطرف مي رفت و در يك مدت متعارف اگر موفق يافته يكي از آنها را پيدا مي كرد برنده مي شد و الا بچه ها از مخفي گاه خود در آمده به محل اوليه باز مي گشتند .


گيرجنه بازي
گيرجنه به معني فرفره در زبان فارسي امروزي است و مراد از آن جسمي است كه بدور خود مي چرخد . اين كلمه در اردبيل و در معني خاص به تكه چوبي گفته مي شد كه خراطها آنرا به شكل استوانه و به قطر تقريبي سه تا چهار سانتي متر و ارتفاع هفت تا هشت سانتيمتر مي تراشيدند و يك قاعده آنرا بشكل مخروط در مي آوردند . وسيله بازي غير از گيرجنه "قمچي" بود و آن عبارت از تركه اي از چوب بود بطول تقريباً نيم متر كه بر يك سر آن نواري از پارچه و قماش يا نخ كنفي و غيره مي بستند و طول اين نوار به درازاي چوب قمچي انتخاب مي كردند . گيرجنه را بر روي نوك تيز آن با دست و در روي زمين صاف مي چرخانيدند و سپس برآن مي زدند و بدين طريق آنرا به چرخش وا مي داشتند و چه بسا كه ساعتها خود را با آن سر گرم مي ساختند .


چلينگ آغاج
نام فارسي آن "الك دولك" است ولي طرز بازي آن دو در اردبيل و تهران با هم فرق داشت . وسيله اين بازي دو تكه چوب دستي يكي بطول تقريبي 75 و ديگري 20 سانتيمتر بود كه اولي را "آغاج" بمعني چوب و دومي را "چلينگ" مي گفتند . اين بازي در اردبيل دو مرحله داشت "توخماغي" و "ياني" در قسمت اول بازي كه نوبت بازي با او بود آغاج را از يك سر در كف دست طوري مي گرفت كه دو سه سانتي متر آن در بالاي دست و بقيه در زير دست او رو به پائين قرار گيرد آنگاه چيلينگ را بر روي آن دست و پشت بر آمدگي چوب مي گذاشتند و سپس آنرا به هوا مي انداختند و با پائين چوب محكم مي زد .


تكسن جوت
با خوراكيهائي مثل نخود چي و كشمش صورت مي گرفت و يكي از بازيكن ها از آنها را در مشت بسته خود گرفته از ديگري مي پرسيد "تك سن جوت" يعني تعدادي كه در دست اوست طاق مي باشد يا جفت ؟ اگر جواب طرف با آنچه كه در مشت او بود مطابق در مي آمد برنده مي شد و آن مقدار نخود چي يا كشمش را كه در دست وي بود از او مي گرفت . اما اگر جواب او با آن مطابق در نمي آمد بازنده مي شد و به همان تعداد از آن خوردني به وي مي داد .
 

گلين و بيگچه
مهمترين بازي آنها عروسك بازي بود كه بنام "گلين" مي ناميدند . گلين در زبان تركي بنام "عروس" است و در عمل به مجسمه هاي بخصوصي گفته مي شد كه به شكل عروس مي ساختند . در قديم خود دخترها آنها را مي ساختند و گاهي هنر قابل تحسيني در اين باب از خويش نشان مي دادند و عروسكهاي مي دوختند كه در حد خود از بهترين آنهائي مي شدند كه انسان مي تواند با دست و با مواد اوليه بسازد . مواد لازم براي ساختن ساده ترين آنها سر شاخه هاي نازك چوب و يپبه و چيتهاي رنگارنگ بودند دو تكه چوب را بشكل صليب و به اندازه اي كه مي خواستند با نخ به هم مي بستند . آنگاه در قسمت بالاي آن با پنبه و گاهي با گذاشتن دگمه صورتي بشكل دايره ترتيب مي دادند و براي زيبائي روي آن پس از نقاشي پرده خارجي قلوه گوسفند را كه پرده شفاف و حاكي ماوراء بود و بنام "بوئرگ" خوانده مي شد مي كشيدند.

بش داش
نحوه بازي چنين بود كه يكي از آنها كه نوبت بازي با او بود پنج سنگ مزبور را در كف دست گذاشته همه را با هم رو به بالا در هوا مي انداخت و بلافاصله پشت همان دست گذاشته همه را با هم رو به بالا در هوا مي انداختند و بلافاصله پشت همان دست را براي گرفتن آنها در مسير سقوط آنها قرار مي داد . اگر سنگها ولو يكي از آنها در پشت دست قرار مي گرفت همانها را بهمان شكل باز در هوا مي انداخت و اين بار با كف دست آنها را مي گرفت در حركت سوم و چهارم و پنجم هم سنگها را در زمين مي ريختند و يكي از آنها را برداشته به هوا مي انداختند و تا گرفتن آن سنگهاي روي زمين را ابتدا دو تا دو تا بعد سه تا و يكي و بالاخره هر چهار تا را يكجا از زمين برداشته با همين دست كه سنگها در آن بود سنگي را كه از هوا پائين مي آمد مي گرفتند اگر موفق باين كارها نمي شدند خودشان مي مردند و بازي را تحويل طرف مي دادند . در مرحله ششم نوبت تعويض سنگها بود بدين معني كه سنگها را همچنان در زير زمين مي ريختند و يكي را برداشته به همان شكل به هوا مي انداختند و تا گرفتن آن يكي از سنگها را برمي داشتند . در نوبت دوم كه سنگها را به هوا مي انداختند آنرا كه از زمين برداشته بودند با يكي از سنگها كه در زمين بود عوض مي نمودند و بدين طريق پس از آنكه يك يك آنها را تعويض مي كرد مرحله هفتم بازي آغاز مي گرديد . در اين مرحله هم سنگها را به زمين ريخته يكي را برمي داشتند . آنگاه دو انگشت بزرگ و ابهام را بصورت دروازه اي در مقابل آنها مي گذاشتند و در فاصله ايكه سنگ برداشته شده را كه به هوا انداخته بودند ، بگيرند . سنگهاي روي زمين را يك يك با دست ديگر زده از آن دروازه مي گذرانيدند . در مرحله هشتم سنگها را در كف دست گذاشته يكي را به هوا انداختند و تا گرفتن آن سنگهاي ديگر را يكجا روي زمين مي گذاشتند و با ر ديگر آن سنگ را كه گرفته بودند به هوا انداخته تا پايين آمدن آن چهار سنگ ديگر را يكجا از زمين برداشته و سنگ به هوا انداخته شده را نيز مي گرفتند . اگر اين مراحل بپايان مي رسيد آن يكي برنده مي شد و هر گاه در وسط بازي با اصطلاح خودشان مي مرد بار ديگر كه نوبت به او مي رسيد از همانجا كه مانده بود بازي را تعقيب مي نمود .