استان يزد از دير باز منطقه اي صنعتي بوده و صنايع آن به دو صورت صنعتي و دستي رواج داشته است. فرش بافي ، چاقو سازي ، سبد بافي ، سنگ تراشي ، پارچه بافي ، زيلو بافي ، سراميك ، سفال سازي ، كرباس بافي ، طلا و نقره كاري از صنايع دستي يزد هستند . اين استان از نظر صنايع كارخانه اي اكنون داراي كارخانه هاي توليدي بزرگ و كوچك است. علاوه بركارگاه هاي كوچك نساجي و شيريني سازي ، كه شمار آنها بسيار است، ده ها واحد توليدي ديگر وجود دارد كه در رشته هاي گوناگون فعاليت مي كنند . صنايع ماشيني ريسندگي و بافندگي از سال ۱۳۱۲ هـ . ش ، در استان يزد پديد آمد . اساس اين دگرگوني وجود صدها كارگاه سنتي بافندگي و هزاران بافنده ماهر و هنرمند در اين منطقه بوده ، كه هم زمان با نخستين حركت هاي صنعتي شدن ريسندگي و بافندگي در كشور، به مراكز توليدي كارخانه‎اي روي آوردند . استان يزد با دارا بودن ۳۳۰ واحد توليدي نساجي ، نيمي از منسوجات كشور را توليد و عرضه مي كند و ۷۰ درصد زمينه هاي اشتغال صنعتي استان يزد ، به اين صنايع تعلق دارد. علاوه بر صنايع ماشيني و صنايع دستي ؛ صنعت شيريني‌سازي نيز در استان يزد از قدمتي ديرينه برخوردار است و محصولات آن صاحب شهرتي‌ جهاني هستند كه از مرزهاي ايران فراتر رفته ‌است . مهم‌ترين شيريني‌جات يزدي با نام‌هاي قطاب ، پشمك و باقلوا شهرت دارند.
با وجود شرايط آب و هوايي و زيستي نامناسب منطقه ، تشكيلات زمين شناختي اين استان، ذخيره هاي بزرگ معدني را در دل خود ، جاي داده است ، به طوري كه مي توان اين استان را منطقه اي معدني ناميد . بزرگترين قطب هاي معدني آهن ايران در استان يزد قرار دارد . همچنين مي‎توان از معادن غني سرب و روي مهدي آباد ، كوشك ، دره انجير و منصور آباد ، بوكسيت صدرآباد ، معدن اورانيوم ساغند اردكان كه در نوع خود در خاورميانه بي‎ نظير است ، مس اردكان و تفت ، نام برد . گذشته از اين ها ، معدن هاي فلزي ، سنگ هاي تزييني با كيفيت بسيار بالا ، مانند : مرمر ، مرمريت ، گرانيت ، چيني و نيز موادي چون باريت ، گچ ، فسفات ، نمك به فراواني در سطح استان يزد وجود دارد.
استان يزد در بخش كشاورزي به دليل خشكي آب و هوا و ميزان بارندگي كم در بين استان‌هاي ايران ، كمترين اراضي كشاورزي را به خود اختصاص داده است . عمده محصولات كشاورزي يزد شامل خرما ، پسته و گندم مي شود .

يزد: شهرستان يزد به دليل وجود جاذبه‌هاي شغلي، رفاهي و تمركز اداري پرجمعيت‌ترين شهرستان اين استان به شمار مي‌رود و با جمعيتي حدود 390000 نفر، 52 درصد از كل جمعيت اين استان را تشكيل مي‌دهد. وسعت شهرستان يزد 2397 كيلومتر مربع است.

ميبد: شهرستان ميبد در پنجاه كيلومتري شمال غربي شهرستان يزد قرار دارد. اين شهرستان با 1271 كيلومترمربع وسعت، كوچك‌ترين شهرستان استان است و به لحاظ تراكم نسبي جمعيت، بعد از يزد قرار دارد. شهرستان ميبد شامل يك بخش «مركزي» و دو دهستان «بفروييه» و «شهدا» است.

مهريز: شهرستان مهريز در سي كيلومتري جنوب شهرستان يزد و در همسايگي شهرستان‌هاي «تفت»، «بافق» و «خاتم» و استان كرمان قرار دارد. اين شهرستان با وسعت 14684 كيلومتر مربع و جمعيت بيش از 46302 نفر داراي دو بخش «هرات ـ مروست» و «مركزي» و پنج دهستان است. بناي شهرستان مهريز را به «مهرنگار» دختر «انوشيروان» نسبت داده‌اند. به دليل حاصلخيزي اراضي اين شهرستان، بيشتر مردم اين منطقه به كار كشاورزي اشتغال دارند.

طبس: شهرستان طبس با 55464 كيلومتر مربع وسعت، بزرگترين شهرستان اين استان است و در دامنة غربي ارتفاعات «شتري» در حاشية كوير نمك قرار دارد و از شمال و شرق با استان خراسان همسايه است. اين شهرستان داراي دو شهر و هشت دهستان است و حدود 63400 نفر جمعيت دارد.

صدوق: شهرستان صدوق با وسعت 5486 كيلومتر مربع در شمال غربي استان قرار دارد. جمعيت اين شهرستان در سال 1375 بالغ بر 27924 نفر بوده است. مركز اين شهرستان «اشكذر» است و داراي دو بخش «مركزي» و «خضرآباد» و سه دهستان است.

خاتم: شهرستان خاتم 7931 كيلومترمربع وسعت و جمعيتي معادل 27947 نفر دارد. آب و هواي خاتم بياباني و نيمه بياباني است. بخش عمده اين شهرستان، زير پوشش جنگلي قرار دارد. جنگل‌هاي پسته وحشي «باغ شادي» و جنگل‌هاي بادام كوهي «چنار ناز» از جمله پوشش گياهي اين منطقه به شمار مي‌روند. اين شهرستان مهم‌ترين قطب كشاورزي استان يزد محسوب ميشود.

تفت: شهرستان تفت با وسعت شش هزاركيلومتر مربع در هجده كيلومتري جنوب غربي استان قرار دارد و يكي از مناطق خوش آب و هواي اين استان است. اين شهرستان داراي دو بخش و نُه دهستان است. مساحت عمومي اين شهر بيش از پانزده كيلومتر‌ مربع است و بيشتر فضاهاي آن را، به ويژه در محلات قديمي، باغ‌ها تشكيل مي‌دهند. بافت كلي و قديمي شهر، باغ ـ محله و خانه ـ باغ است.

بافق: اين شهرستان با مركزيت شهر بافق، در فاصلة يك صد و بيست كيلومتري جنوب شرقي يزد و در ارتفاع 927 متر از سطح دريا قرار دارد. وسعت اين شهرستان 15298 كيلومتر مربع و جمعيت آن بيش از 41835 نفر است و از دو بخش و شش دهستان تشكيل شده است. به علت وجود درختان خرما در اين منطقه، صنايع دستي وابسته به نخل در اين شهرستان رونق فراوان دارد. همچنين اين شهرستان به لحاظ وجود معادن غني بسيار حايز اهميت بوده و شغل بسياري از مردم آن معدن‌كاري است.

اردكان: شهرستان اردكان با وسعت بيش از بيست و سه هزار كيلومتر مربع و ارتفاع هزار و سيصد متر از سطح دريا، در شصت كيلومتري شمال غرب استان و در حاشية كوير نمك قرار دارد و داراي 61717 نفر جمعيت است. گفته شده است اردكان در قرن هفتم هـ . ق در محل “زردك” (قديمي‌ترين آبادي اين منطقه) بنا شده است. اين شهرستان داراي سه بخش «مركزي»، «خرانق» و«عقدا» است. مرتفع‌ترين قسمت اين شهرستان قلة «ميل» و پست‌ترين ناحية آن كوير«سياه كوه» است.

ابركوه: شهرستان ابركوه با وسعت 5641 كيلومتر مربع و جمعيتي بالغ بر 40700 نفر در يك صد و چهل كيلومتري غرب شهرستان يزد قرار دارد. مركز اين شهرستان، شهر ابركوه با وسعت شش كيلومتر مربع است و بيشتر اهالي آن به كشاورزي اشتغال دارند. ابركوه يكي از شعب راه ابريشم است كه در گذشته آباد و پرجمعيت بود. نام آن در منابع قديم و جديد به صورت‌هاي «ابرقو»، «ابرقويه»، «برقوه» و «دركوه» آمده است.

مردم استان يزد از « نژاد آريادي » و « ايراني » هستند و به علت موقعيت جغرافيايي ويژه اين استان ، از آميختن با نژادهاي غير ايراني تا اندازه اي مصون مانده اند . در روزگار باستان و  با آغاز شهرنشيني در اين سرزمين ، نژادهاي ديگري در اين ناحيه زندگي مي كردند كه با نژادهاي اصلي تركيب شدند . علاوه بر مهاجرت آريايي ها به ايران ، در دوره هاي بعد نيز ، گروه هاي از اعرب ، ترك ها ، مسيحي ها و كليمي ها به اين منطقه آمده و در اين جا ساكن شدند .
مردم استان يزد به « زبان فارسي رايج » ، با پاره اي ويژگي هاي گويشي سخن مي گويند . برخي ويژگي هاي گويشي در ميان شهرستانهاي اين استان محسوس است . زبان شناسان نيم زبان هاي جديد ايراني را به دو دسته غربي و شرقي تقسيم كرده اند . « لهجه يزدي » جزو « نيم زبان هاي مركزي دسته غربي » است كه در بخش غرب فلات ايران ، تا حدود مرزهاي ايران رواج دارد . علاوه بر اين ها ، « زرتشتيان يزد » به زبان نياكان خويش يعني « زبان فارسي دري » سخن مي گويند . ولي اين زبان به دليل پاره اي عوامل اجتماعي ، فرهنگي و اقتصادي با زبان فارسي تركيب شده و كم كم به فراموشي سپرده مي شود .

اساس گاهشماري سنتي در مهريز، تحولات جوي و اثرات آن بر روي محصول كشاورزي مي باشد . مثلاً در برخي مناطق همچون مهر پادين از اول بهار تا اواخر اين فصل هر 6 روز يك بار يك انقلاب جوي ايجاد مي شود كه ممكن است بارندگي به دنبال داشته باشد . لذا اين فصل را به تعدادي ششه تقسيم مي كنند و آن را به رقم روزهايي كه از سال گذشته است اضافه مي كنند . يعني شش روز اول بعد از عيد را « شش » و شش روز دوم را « دوازده و ششه »، آنگاه « هجده و ششه » كه در ارنان به بيرام كش معروف است .
نوبت به « بيست و چهار و ششه » كه مي رسد احتمال بارندگي بسيار بالاست و از اين پس اگر باران ببارد ، براي محصول زيان دارد .
به « هفتاد و دو و ششه » كه رسيد مطمئن هستند كه باران مي بارد ولي اگر در اين 72 روز باران نيايد مي گويند هفتاد و دو افتاد آغاز تير ماه ، نودم عيد خوانده مي شود كه در اين روز، گندم از آب مي افتد .
صد و بيستم عيد، آغاز فصل برداشت گندم است و در اين روز چوپانان از كوه پايين مي آيند و قراردادهاي چوپاني را تمديد مي كنند .

شيركوه
مهم‌ترين ناهمواري در سطح اين استان ارتفاعات «شيركوه» است كه در جهت شمال غرب ـ جنوب شرق كشيده شده و به صورت ديوارة كوهستاني، بخش‌هاي مركزي استان را از چاله “ابركوه” جدا مي‌سازد و حدود بيست كيلومتر با شهر يزد فاصله دارد. ارتفاع قلة شيركوه 4075 متر است. اين قله در اعتدال هواي استان نقش مهمي دارد. از قلل معروف شيركوه مي توان به قله«لورگ» به ارتفاع 1525 متر و قلعه«سعيدي» به ارتفاع 3320 متر اشاره كرد.

كوه خرانق
اين كوه در بخش مركزي استان و در شمال شهر يزد قرار دارد. بلندترين قله آن «خونزا» به ارتفاع 3158 متر است. كوه‌هاي «چك چك»، «اشتري» و «هامانه» با ارتفاع بيش از دو هزار متر از سطح دريا، از بخش‌هاي معروف اين كوه هستند. كوه‌هاي «هٍرِش»، «سياه كوه»، «معراجي»، «ساغند»، «هرات و مروست»، «ندوشن»، «جوستان» و قله «بْن لُخت» نيز از ديگر كوه‌هاي شاخص اين استان است.

اردكان «سياه كوه»
اين كوير به شكل نعل اسب در شمال شرق «اردكان»، بين دو كوه «هرش» در جنوب و «سياه كوه» در شمال قرار دارد.     

ابرقو و تاغستان
كوير«ابرقو» به شكل دايره‌اي بين دو رشته كوه قرار دارد و در فاصله كمي از آن، كوير«تاغستان» واقع شده است.

درانجير
اين كوير با مساحت تقريبي هزار و پانصد كيلومتر مربع در شرق استان قرار دارد.

غارهاي موجود در استان را مي توان به سه دسته تقسيم كرد :

غارهاي افسانه اي مانند غار زمرد دره انجير تفت، غار هوهوه در منشاد و غار كفتر در طزرجان.
غارهاي تاريخي مانند غار شكفت يزدان در منطقه عقدا، غار موبدان فيروز اسلاميه، غار چله خانه بنادك سادات.
غارهاي زمين شناسي اين غارها از نظر پيدايش و پديده هاي استلاگيت و استلاگميت و بلورها و قنديل هاي گل كلمي و دندان سنگي اهميت و زيبائي فوق العاده دارند. مانند غار نباتي، غار خدايي ندوشن، غار مخوف مهريز.

غار شكفت يزدان : اين غار باستاني در نزديكي عقدا قرار دارد و از غارهاي مقدس زرتشتيان است. هرسال تعدادي از زرتشتيان كشور هند به اين محل مي‌آيند و شبي را در اين غار به سر مي‌برند. راه ورودي غار صعب و دشوار است، اما در داخل غار محوطه وسيعي است كه گنجايش هزاران نفر را دارد. چندين حوض كوچك و بزرگ و آثاري از ساختمان در آن ديده مي‌شود. در غار خاكستر زيادي به چشم مي‌خورد و نشان دهنده آن است كه سال‌هاي متمادي آتش مقدس را در اين غار محافظت مي‌كردند.

غار فراشاه (اسلاميه) : اين غار نيز جزء غارهاي مورد احترام زرتشتيان است كه در آن آتش مقدس را محافظت مي‌كردند و به نام «معبد موبدان فيروز» مشهور بود.

غار زمرد (چرخ الماس تفت) : مي گويند هنگامي كه «شداد» براي ساختن بهشت خود از تمام طلا و جواهرات روي زمين استفاده كرد، براي به دست آوردن طلا به اين غار آمد. «خانيكف»” بازديد دوازده ساعته يك گروه از درون اين غار را شرح مي‌دهد و مي‌نويسد: “نمونه سنگ‌هاي غار نشان دهنده رگه هاي نقره و سنگ فيروزه است”. مردم در مورد اين غار افسانه‌هاي بسيار نقل مي‌كنند.

قنات اهرستان ( نهر شاه جوي)
در سي كيلومتري جنوب غربي شهر يزد، در دره اي به عرض تقريبي يك و نيم كيلومتر، شش رشته قنات به نام هاي «وقف آباد»، «رييس الديني»، «ميرزايي»، «روشن آباد»، «نهرخيلي» و «خواجه غياث» حفر شده كه عمق مادر چاه آن ها بين 28 تا 68 متر متفاوت است. آب اين قنات‌ها به شهرستان يزد و آبادي‌هاي«اهرستان»، «خيرآباد» و «عيش‌آباد» مي‌رسد. آب اين قنات‌ها، در نزديكي روستاي «اسلاميه» به هم پيوسته و در يك كانال مشترك زيرزميني به نام «شاه‌جوي» به سمت شهرستان«تفت» هدايت شده و پس از عبور از تفت به سمت شهرستان يزد جريان مي‌يابد و در باغ «خان» وارد يك مقسم مي شود. در گذشته اين قنات در مسير خود هفده آسياب آبي را مي‌چرخاند. قنات «وقف‌آباد» حدود هفتصد سال پيش توسط «سيدركن الدين» يكي از علماي مشهور زمان، حفر شد. اين شش قنات همچنان فعالند.

 قنات دولت‌آباد
اين قنات مانند باغ «دولت‌آباد»، از يادگارهاي «محمدتقي‌خان يزدي» است و در قرن يازدهم هـ .ق حفر شد. قنات دولت‌آباد مشتمل بر نُه رشته و به طول هفتاد كيلومتر بود. در حال حاضر، چهار رشتة آن خشكيده و پنج رشتة آن، به نام‌هاي «باقرخان»، «تقي‌آباد»، «بغدادآباد»، «مهدي‌آباد» و «دولت‌آباد» داير است. سرچشمة اين قنات‌ها در جوار چشمة «غربالبيز» شهرستان مهريز است. شاخه باقرخان از چهل و پنج كيلومتري جنوب يزد در محله «مذوار» مهريز شروع مي‌شود و عمق مادر چاه آن سي متر است و در سنگ‌هاي جوش متراكم حفر شده‌است.

 قنات غياث آباد پشتكوه
مظهر اين قنات در يك طرف كوه، و مزارع و باغات در سمت ديگر كوه قرار دارند و يك تونل زيرزميني به طول سيصد و پنجاه تا چهارصد متر آب را به اين سوي كوه مي‌رساند. عمر قنات طبق سنگ نوشتة دهانة آن هزار سال و همچنان فعال است. از ويژگي‌هاي ديگر اين قنات نداشتن هيچ گونه ميله چاه در طول تونل است. بدين ترتيب انتقال سنگ‌ها و صخره‌ها در طول تونل چهار صد متري، آن هم در هزار سال پيش، كار دشواري بوده و حفر آن، بايد در زماني طولاني صورت گرفته باشد. اين قنات تا پنج سال پيش يك آسياب آبي را مي‌چرخاند.

 قنات زارچ
سرچشمه اين قنات در كوه‌هاي مهريز است. اين قنات پس از گذشتن از شهرستان يزد و مشروب كردن آن، وارد شهر زارچ مي شود. اين قنات يكي از قديمي‌ترين قنات‌هاي استان يزد است.